Jacek Kajtoch.

dynie dzięki humorowi i wesołości, świadczy księga III, chyba
najlepsza w utworze, w której doszły do głosu wspomnienia
szkolne. Ironia, nadająca całej opowieści odpowiedni dystans, jest
łatwa do odczytania już z zewnętrznej warstwy stylistycznej:
w szkole rektor Bienek ćwiczył młodzież na „wielkich ludzi",
budynki szkolne przypominały „świątynię", pręt w ręku preceptora
— „berło", po pracy nauczyciel i ksiądz zasiadają do obiadu
w „sławnej farze miechowskiej".
Nauczyciel Bienek otrzymał w poemacie najlepszy portret satyryczny.
Bonczyk użył w tym celu zabiegu autokornpromitacji:
przedstawiając na pozór obiektywnie zachowanie, wysławianie
się i działalność zawodową „rektora", poeta uwypuklał
jego megalomanię („pisze do mnie minister"), karygodne zaniedbywanie
się w wypełnianiu obowiązków (por. przebieg lekcji
w ks. III) i mankamenty urody („pan Rektor odważnego ducha
krzyczy głosem słowika").
Ciekawe, że Bonczyk nie oszczędził sarkastycznych uwag nawet
proboszczowi Preussowi:
„Wszędzie wgląda i myśli, że sam wszystko widzi,
A jednak go najgłupsza kobieta oszydzi.
Chlebem, piwem, śledziami na polu futruje
Ludzi, w jesień przedawa, na wiosnę kupuje;
Pieprz zamyka, a zatem do sypań, stodoły
Obce i zawsze głodne chodzą paść się woły.
Kto wie, ile gotówki jest w jego szkatuli
W śmierci możno nie będzie miał całej koszuli".
(III, 385—392)
Autor nie wahał się podkreślać ujemnych cech charakteru
ojca, starego Bonczyka (np. gadulstwa, predylekcji do nadmiernego
moralizowania, popełniania towarzyskich nietaktów). Siebie
stawiał również w sytuacjach całkiem nie serio; wystarczy przypomnieć
opowieść o zachowaniu się w pokojach Winklerów
X przygodę ze ślaczkiem. 37
Inaczej wyglądają powinowactwa z „Panem Tadeuszem". Są
one bezsporne, ujawniają się nawet we frazeologii. Bonczyk korzystał
z niektórych pomysłów Mickiewicza w zakresie prowadzenia
opowiadania. Rozłożenie opowieści o Horeszce na dwa głc-