Jacek Kajtoch.

Jednakże w poemacie nigdy nie doszły do głosu poglądy
Centrum w skrajnej formie. Bonczyk wykazywał umiarkowanie
i sceptycyzm. Zapewne, nie tracił z oczu interesów kościoła na
Śląsku, niemniej -— w zespole jego poglądów dominował narodowy
punkt widzenia. Np. nawet postępuj ący proces uprzemysłowienia
śląska oceniał poprzez pryzmat interesów polskości.
Mianowicie dlatego obawiał się industrializacji, ponieważ ruchy
migracyjne i urbanizacja, które były jej konsekwencjami, niszczyły
stare skupiska rdzennej ludności, poddawały ją wpływowi
miasta i fabryki, kierowanych przez element napływowy,
niemiecki:
„Nie myślę ja, iżby te nowych machin siły,
Mądrych ludzi wymysły, naszym w czymś szkodziły.
Ale z nimi nastaną majstry, urzędniki,
Dyrektory, ferwaltry, metry, kulturniki,
Ludzie nie naszej wiary, a ich złe przykłady
Pozostawią śród naszych wsi nieszczęsne ślady!"
(VIII, 146—151)
Oczywiście, obawy Bonczyka miały jeszcze inne przyczyny,
w intencjach pisarza nie mniej ważne, równorzędne. Bonczyk,
jak i jego konfratrzy, usiłował, na ile pozwalały mu możliwości,
stawiać tamę społecznym, kulturalnym i światopoglądowym konsekwencjom
rozwoju pracującej ludności. Jego działalność społeczna
miała zapewne oprócz obrony praw narodowych impregnować
parafian przed rosnącymi wpływami laicyzmu i radykalnych
doktryn społecznych. Taki był jeden z celów organizatorskiej
działalności Bonczyka. Ale należał on do światlejszej mniejszości:
przekonują o tym np. programy oświatowe Towarzystwa
św. Alojzego, podejmowano tam takie problemy, jak darwinizm
i poglądy astronomów na powstanie świata.
Echa tych spraw znalazły odbicie w „Starym kościele miechowskim".
Znajdziemy tam relację z przemówienia działacza
socjaldemokracji (VIII, 70—91). Bonczyk, żyjąc i pracując w środowisku
wielkoprzemysłowym, nie mógł przejść obojętnie obok
kwestii robotniczej. Warunki pracy robotników śląskich były podówczas
bardzo ciężkie. Do roku 1889 prawie 82 proc. górników
pracowało po 10 i nawet więcej godzin na dobę. Zarobki nato-