1 - Centralne Biuro Antykorupcyjne

More documents

Recommendations

Info

Nr 1A/2013 P R Z E G L Ą D A N T Y K O R U P C Y J N Y 51 Transformację ustrojową cechują procesy, tj. prywatyzacja gospodarki, tworzenie pluralistycznej sceny politycznej, przebudowa administracji państwowej (w tym policji i służb specjalnych), tworzenie instytucji samorządu lokalnego, dostosowani prawa do wymogów unijnych itp. Każda z wymienionych reform mogła w trakcie swojego przekształcenia przybrać zjawiska żywiołowe oraz zjawiska inicjowane i koordynowane. Andrzej Zybertowicz nakładając na siebie tezy: „dwóch transformacji” i dwóch typów zjawisk, zadaje pytanie o to, która z transformacji jawna (legalna) czy ukryta (nielegalna) cechuje się wyższym poziomem uporządkowania. W odpowiedzi autor wskazuje, iż można wysunąć przypuszczenie, że co najmniej od połowy lat dziewięćdziesiątych transformacja ukryta była coraz lepiej zorganizowana, a transformacja jawna uległa zanarchizowaniu. Na podbudowanie takiego stanowiska autor posłużył się przykładem nieudanych wielkich reform rządu Jerzego Buzka, które wprowadzane były w życie w kontekście tkanki społecznej, egzystującej w ramach transformacji ukrytej. Na gruncie tak widzianej transformacji wyrosły tak zwane patologie transformacji, czyli: korupcja, nieprawidłowości prywatyzacyjne, styk biznesu i polityki, nieprzejrzyste reguły gry politycznej i gospodarczej, przerosty i niekompetencja administracji, brak kontroli nad służbami specjalnymi itp. Co więcej, przedstawione elementy patologii nie są rozproszone ale nabierają kształtu jednorodnego organizmu, które ogniskują się wokół rdzeniowych instytucji państwa. Należy zatem przyjąć, iż „druga” nieformalna transformacja jest silniej ustrukturalizowana niż „pierwsza” – jawna. Ponadto za omawianą transformacją stoją silniejsze, trwalsze i lepiej zorganizowane podmioty, od tych, które stoją za pierwszą transformacją (kadencyjne ciała demokratyczne). Idąc dalej tropem autora, odnotować można, iż najsilniejsze nieformalne grupy interesu potrafią działać w sposób skoordynowany (np. logistyczna złożoność ujawnionych afer). Natomiast konstytucyjne organy władzy wykonawczej nie potrafią podjąć zorganizowanych działań 284 . Ustrój komunistyczny scalił obszar polityki i gospodarki w jedną całość, w której pojęcie konfliktu interesów nie występowało. Urzędnicy nie dostrzegali negatywnych przesłanek w zajmowaniu stanowisk publicznych przy jednoczesnym posiadaniu nowo sprywatyzowanych spółek działających w podległych im sektorach. Przejmowanie w korzystny dla siebie sposób środków publicznych postrzegali za metodę przypisaną demokracji. Również przyjmowanie korzyści majątkowych, w zamian za stronnicze decyzje wydawane petentom krajowym i zagranicznym, wpisane było w kanon zachowań nowego ustroju 285 . W przekonaniu obserwatorów życia publicznego zjawisko korupcji w Polsce dalekie jest od dawnych form socjalistycznego kamuflażu. Dzisiejsza korupcja jest wielobarwna i urozmaicona, znajdująca miejsce w urzędach, szpitalach czy też w polityce 286 . W dyskursach toczonych na temat transformacji odnajdujemy wielokrotnie instytucje przemocy i układu jako nieodzownych narzędzi działań antysystemowych. W tym celu nieodzownym staje się konieczność przybliżenia problematyki omawianych zagadnień. Definicja tradycyjnej przemocy, zaproponowana przez Janusza Surzykiewicza, to: „Przemoc polega na bardziej świadomym wywieraniu presji na słabsza jednostkę lub grupę, na wykorzystaniu własnej przewagi fizycznej lub psychicznej. Wiążę się z psychicznym lub fizycznym przymusem, z działaniem wbrew woli jednostki i na jej szkodę” 287 . Oprócz wspomnianej już tradycyjnej definicji przemocy Daniel Wincenty dokonał podziału owego zagadnienia na przemoc legalną, przemoc nielegalną oraz „szarą strefę przemocy”. Przemoc legalna to przemoc zawarta w prawomocnych środkach oddziaływania, a obszary takiego działania zostały zmonopolizowane przez instytucje państwowe (policja, wojsko itp.). Przemoc nielegalna to pozaprawne stosowanie przemocy np. porachunki grup przestępczych. „Szara strefa przemocy” oznacza te zaś sytuacje, w których przemoc używana jest przez instytucje dysponujące uprawnieniami do jej stosowania, ale dzieje się to w sposób niezgodny z ich misją i dla korzyści prywatnych podmiotów” 288 . Pojęcie układu, zdaniem Andrzeja Zybertowicza, w ostatnich latach jest nadużywane w dyskursie publicznym. Autor, w celu wyjaśnienia omawianego zjawiska, posłużył się definicją określającą układ jako sieć powiązań tworzącą względnie zorganizowaną grupę interesów, która cechu się tym, że: –– co najmniej ma nieformalny oraz niejawny charakter, a określenie publiczne ich celów i metod działania byłoby szkodliwe wobec jej rzeczywistych zamiarów; 1
52 A. Hussein J. BIL korupcja MECHANIZMY jako KORUPCJOGENNE instrument uprawiania – cztery polityki grzechy główne władz publicznych 1 –– występuje dość wysoki poziom zaufania pomiędzy uczestnikami grupy, co umożliwia skoordynowanie działania wielu ogniw; –– formalne instytucje nie są przez sieć oficjalnie poddawane w wątpliwość, lecz praktycznie przedefiniowuje się ich społeczne znaczenie; –– w działaniu grupy występuje zmiana warunków różnego typu kapitałów społecznych; –– grupa podejmuje działania niezgodne z prawem lub interesem publicznym; –– w grupie znaczącą rolę odgrywają osoby związane z tajnymi służbami; –– grupa opanowuje fragment przestrzeni publicznej, aż do uzyskania monopolu na dany typ działań. Grupa, w odróżnieniu od formalnych instytucji władzy charakteryzuje się: skrytością (nie dotyczy ich ustawa o dostępie do informacji publicznej), trwałością (nie podlega ograniczeniom kadencyjnym typowym dla demokracji), elastycznością łatwiej i szybciej uzyskują i uzupełniają zasoby), skutecznością (nie są ograniczone normami prawa) oraz wewnętrznym zaufaniem 289 . Andrzej Zybertowicz postrzega transformację ustrojową jako wypadkową licznych powiązanych ze sobą procesów – w tym omawianych powyżej układów. Owe procesy autor uporządkował m.in. pod względem ich widzialności – tajności. Do procesów trudno widzialnych zaliczyć można m.in. powstawanie wielkich fortun, korupcyjne wpływanie na procesy legislacyjne lub oddziaływanie środowisk służb specjalnych na przemiany polskiej sceny politycznej. Natomiast do procesów łatwo widzialnych Andrzej Zybetrowicz zaliczył m.in. zmiany frekwencji i preferencji wyborczych w wyborach prezydenckich, parlamentarnych i samorządowych lub rozwój wyższego szkolnictwa. Opisane procesy mogą być żywiołowe – spontaniczne lub też sterowane (np. przez grupy układu). Autor, posiłkując się artykułem pt. „Zwycięzcy biorą wszystko” 290 , dochodzi do wniosku, iż grupami najbardziej zainteresowanymi w zahamowaniu przekształceń instytucjonalnych przybliżających kraje postkomunistyczne do modelu demokratycznego państwa prawa i systemu rynkowego są wygrani transformacji. Do przedstawionej grupy należą m.in. byli menadżerowie gospodarki centralnie sterowanej, którzy właścicielami podmiotów gospodarczych stali się po to, by przejąć aktywa swoich przedsiębiorstw, bankierzy komercyjni przeciwstawiający się stabilizacji makroekonomicznej, przedstawiciele władz lokalnych blokujący wprowadzanie mechanizmów rynkowych do ich regionów dla ochrony swojego udziału w lokalnych zyskach oraz środowiska mafiosów blokujące stabilizację podstaw prawnych gospodarki rynkowej. Andrzej Zybertowicz do wymienionej grupy zalicza także środowisko służb specjalnych, które w realiach krajów komunistycznych podlegały odgórnej, partyjnej kontroli. Upadek komunizmu naznaczył kres kontroli służb, a wprowadzenie mechanizmu demokratycznego tzw. zadaniowania służb i ich kontroli okazało się być procesem długotrwałym i trudnym 291 . Należy zatem przyjąć, iż naturalnym interesem środowisk służb stało się przedłużanie czasu dokonywania przemian ustrojowych, w którym notowano niedojrzałość instytucji kontrolnych oraz nieprzejrzystość tworzenia nowego ładu 292 . Ciekawą interpretację problemów, powstałych w okresie transformacji ustrojowej państw postkomunistycznych, przedstawiła Rasma Karklins, która podjęła się pewnego rodzaju typologii zachowań korupcyjnych. Zatem, mając na uwadze zakres problematyki podejmowanej w niniejszej pracy, zasadnym jest przedstawienie owego podziału widzianego oczyma badacza wywodzącego się spoza państw postkomunistycznych. Autorka, konstruując omawiany problem, dokonała podziału typologii działań korupcyjnych w trzech poziomach: a) Poziom pierwszy zatytułowany „Codzienne interakcje między urzędnikami a obywatelami” opisuje zachowania, tj. przekupywanie urzędników publicznych w celu nagięcia przepisów, tworzenie przez urzędników irracjonalnych przepisów prawa oraz nadużywanie uprawnień koncesyjnych oraz inspekcyjnych 293 . Odnosząc się do zjawiska przekupywania urzędników w celu nagięcia przepisów, autorka klasyfikuje tego rodzaju zachowania jako korupcję występującą w codziennych kontaktach pomiędzy urzędnikami a obywatelami. Przeprowadzone badania sondażowe w gospodarstwach domowych w krajach postkomunistycznych pokazują, iż łapówki wręczane policji (zwłaszcza drogowej) jak i pracownikom służby zdrowia wynoszą około 50% wszystkich wydatków łapowniczych 294 . Wysoki od-
Page 2 and 3: 1 1A(4) Prace doktorskie WARSZAWA 2
Page 4 and 5: Nr 1A/2013 P R Z E G L Ą D A N T Y
Page 102 and 103:
Nr 1A/2013 P R Z E G L Ą D A N T Y
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
Page 114 and 115:
Page 116 and 117:
Page 118 and 119:
Page 120 and 121:
Page 122 and 123:
Page 124 and 125:
Page 126 and 127:
Page 128 and 129:
Page 130 and 131:
Page 132 and 133:
Page 134 and 135:
Page 136 and 137:
Page 138 and 139:
Page 140 and 141:
Page 142 and 143:
Page 144 and 145:
Page 146 and 147:
Page 148 and 149:
Page 150 and 151:
Page 152 and 153:
Page 154 and 155:
Page 156 and 157:
Page 158 and 159:
Page 160 and 161:
Page 162 and 163:
Page 164 and 165:
Page 166 and 167:
Page 168 and 169:
Page 170 and 171:
Page 172 and 173:
Page 174 and 175:
Page 176 and 177:
Page 178 and 179:
Page 180 and 181:
Page 182 and 183:
Page 184 and 185:
Page 186 and 187:
Page 188 and 189:
Page 190 and 191:
Page 192 and 193:
Page 194 and 195:
Page 196 and 197:
Page 198 and 199:
Page 200 and 201:
Page 202 and 203:
Page 204 and 205:
Page 206 and 207:
Page 208 and 209:
Page 210 and 211:
Page 212 and 213:
Page 214 and 215:
Page 216 and 217:
Page 218 and 219:
Page 220 and 221:
Page 222 and 223:
Page 224 and 225:
Page 226 and 227:
Page 228 and 229:
Page 230 and 231:
Page 232 and 233:
Page 234 and 235:
Page 236 and 237:
Page 238 and 239:
Page 240 and 241:
Page 242 and 243:
Page 244 and 245:
Page 246 and 247:
Page 248 and 249:
Page 250 and 251:
Page 252 and 253:
Page 254 and 255:
Page 256 and 257:
Page 258 and 259:
Page 260 and 261:
Page 262 and 263:
Page 264 and 265:
Page 266 and 267:
Page 268 and 269:
Page 270 and 271:
Page 272 and 273:
Page 274 and 275:
Page 276 and 277:
Page 278 and 279:
Page 280 and 281:
Page 282 and 283:
Page 284 and 285:
Page 286 and 287:
Page 288 and 289:
Page 290 and 291:
Page 292 and 293:
Page 294 and 295:
Page 296 and 297:
Page 298 and 299:
Page 300 and 301:
Page 302 and 303:
Page 304 and 305:
Page 306 and 307:
Page 308 and 309:
Page 310 and 311:
Page 312 and 313:
Page 314 and 315:
Page 316 and 317:
Page 318 and 319:
Page 320 and 321:
Page 322 and 323:
Page 324 and 325:
Page 326 and 327:
Page 328 and 329:
Page 330 and 331:
Page 332 and 333:
Page 334 and 335:
Page 336 and 337:
Page 338 and 339:
Page 340 and 341:
Page 342 and 343:
Page 344 and 345:
Page 346 and 347:
Page 348 and 349:
Page 350 and 351:
Page 352 and 353:
Page 354 and 355:
Page 356 and 357:
Page 358 and 359:
Page 360 and 361:
Page 362 and 363:
Page 364 and 365:
Page 366 and 367:
show all

1 - Centralne Biuro Antykorupcyjne

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?