Socijalizam i ekonomija - Učitelj neznalica i njegovi komiteti

U ёеmи se sastoji sиstina novih odnosa proizvodnje kojinastajи i dalje se razvijajи s novim privrednim sistemom? Мislimda је na to pitanje moguce priliёno precizno odgovoriti snekoliko opcih i sazetih konstatacija.Prvo, и novim odnosima proizvodnje odnosno - sto је toёnije- na sadasnjem stиpnjи razvitka njihova sadrzaja i njihovihoblika - drzavno odredivanje privrednih procesa vecse svodi samo na ёetiri podruёja: na donosenje zakona i regulativnihpropisa koji и stvari ne predstavljajи nista drugonego jиridiёkи formulacijи i drzavnи sankcijи · saщih odnosaproizvodnje; na odredivanje potrebnog rada i viSka rada uzosiguranje socijalistiёkog principa о jednakoj naknadi za jednakirad; na: иtvrdivanje kljиёne kapitalne izgradnje; na odredivanjeosnovnih druStvenih fondova.U okvirи tih i takvih drustvenih odredЬi neposredni proizvodaёiplanirajи i роslији pиtem radniёkih savjeta i njimapodredenih иprava privrednih organizacija potpuno samostalno,kao istinski i nesmetani иpravljaёi socijalistiёke imovine.Oni odredиjи planove i programe proizvodnje, komercijalneveze i cijene, oni izvoze i иvoze itd., itd. - а ne viSe drzavniиpravni aparat. (Naravno, jos postoje anakronistiёki »repovi«iz staroga privrednog sistema, tj. preZivjele kompetencije drzavneиprave и podruёjи privrede, ali се svi oni Ьiti vrlo brzolikvidirani.)Drиgo, onaj dio viSka rada ёiји namjenи odredиje socijalistiёkadrzava, ona и novom privrednom sistemи ne »оtиdије«,nego ga vecim dijelom »vraca« na иpravljanje bilo samih neposrednihproizvodaёa (kljиcna kapitalna izgradnja}, bilodrиStvenih organizacija, odnosno neposredno drиStvenih organai savjeta gradana (podrиcje prosvjete, kulture, zdravlja, so::­cijalnog osiguranja itd.). Upravljajи li ostatkom posebni drzavniorgani (izdaci za vojsku i drzavni aparat), podvrgnиti sиkontroli predstavnickih organa. (U pogledи formi i tehnikeиpravljanja viskom rada novi privredni sistem jos је nedovoljnorazraden, i tи se privremeno najvise zadrzalo administrativnihostataka. Medиtim, principijelne osnove i pravci daljegrazvitka jasni sи, ра је, prema tome, likvidacija veCine administrativnihoblika samo jos pitanje vremena, potrebnog zatehnickи razradи.)Trece, osnovni instтumenti kojima socijalisticka drzava иime drиstva organizira i drustveno ovladava, tj. planira procesproizvodnje i prometni proces, postajи, prema vec izlozenom,slijedeci: а) stope akuinulacije i fondova; njima se drиStvenoodredиje odnos izmedи potrebnog rada i viSka rada i osiguravasocijalisticki princip jednake naknade za jedna:ki rad; Ь)poтezi; и ekonomsko-druStvenom pogledи porezi imajи istizadata:k kao stope akumulacije i fondova, а prakticki se иpotreЬljavajииglavnom tada i tamo, gdje i kada stopa akumulacijei fondova, koja za svojи tehnicku primjenи pretpostavljabezgotovinski promet, nije primjenljiva s obzirom na cinjenicиda иvjeti za bezgotovinski promet jos nisи dani, odnosno da ihnema dovoljno; prema tome, porezi predstavljajи zaostaliji obliknego stopa akumulacije i fondova; с) vтijednosno i natuтalnoodтedivanje kljuene kapitalne izgтadnje; d) ekonomskaupotтeba planskih тezeтvi, koja treba и prvom redи reguliratineizbjeZпa odstupanja prakticnog ekonomskog zivota od drustvenihplanova.Cetvrto, s iznimkom onih poreza koji zahtijevajи posebanaparat za иЬiranje i, naravno, izuzev odredivanja kljuёne kapitalneizgradnje, svi sи osnovni instrumenti drzavne privrednepolitike aиtomatski primjenljivi. Sve mjere koje se zasnivajиna primjenjivanjи tih instrumenata doЬivajи obracunskimaиtomatizщom Narodne banke objektivizirani karakter, kojiiskljиcиje sиbjektivne i samovoljne momente u odredivanjиpojedinih иpravnih organa i, prema tome, ро pravilц ne traZidruge, tj. »dopunske« иpravne norme. (Мomentano ima, dodilse,jos dosta zalЬi protiv Ьirokratskih pojava и Narodnoj bancii samovoljnosti njezinih pojedinih organa. Medиtim, te pojaveizvirи iz Cinjenice da tehnicki jos nisи razradena i objavljenasva objektivizirana mjerila za poslovanje Narodne banke. Ubliskoj bиdиcnosti sva:ka се privredna organizacija znati nasto ima pravo и Narodnoj banci, а Narodna banka Ьit се duZпada јој bez vlastitog odlиcivanja, na temeljи spomenиtih objektiviziranihmjerila, aиtomatski isplacиje potraZivanja, ра i dajekredite, а ne samo platni fond kao do sada. Jedinstveni bankarskisistem и rukama socijalisticke drzave time и stvari guЬikarakter banke i doЬiva karakter drustvenog obraёunskog mo-20814 Socijalizam i ekonomija209