Ainas po su sardu - DOMU

86
5.1. Vocalis
Su sistema vocàlicu campidanesu tenit seti fonemas:
[a], [ɛ] (/e/ aberta), [e] (/e/ serrada), [i], [ɔ] (/o/ aberta), [o] (/o/ serrada), [u].
Is vocalis tònicas latinas (chi impari a is ditongus funt inditadas in sa Tauledda
1 a pàg. 88) abarrant paris paris in sardu chena de essi mudadas a segunda de sa
longària chi teniant in su fueddu latinu, intamis de comenti acadessit in àteras lìnguas
neolatinas. Sa diferèntzia de abertura de sa /e/ e de sa /o/ in sardu dipendit sceti de sa
calidadi de sa vocali chi sighit in sa sìllaba in coa (fenòmenu de sa metafonesi): chi
cudda est aberta (/a, e, o/) sa vocali tònica est aberta issa puru, chi cudda est serrada
(/i, u/) sa vocali tònica est serrada aicetotu.
De custa arrègula ddoi est una bessida sceti. Sigomenti in campidanesu is vocalis
in coa de fueddu funt tres sceti (/a, i, u/), giai chi s’opositzioni e/i est neutralisada a
bantaxu de sa /-i/ e s’opositzioni o/u est neutralisada a bantaxu de sa /-u/, fait a agatai
fueddus anca s’òmini ligit sa /-e-/ e sa /-o-/ tònicas abertas mancai s’ùrtimu vocali
siat serrada (/-i/ o /-u/). Custu acadessit candu sa /-i/ ndi benit de una /-e/ etimològica
o candu sa /-u/ ndi benit de una /-o/ etimològica (càstia sa Tauledda 2 a pàg. 91).
Is vocalis àtonas in campidanesu sighint una bia meda prus diferenti e moviditza,
giai chi presentant fenòmenus de assimbilladura, disassimbilladura e mudamentu
po nexi de is consonantis acanta (càstia sa Tauledda 3 a pàg. 91). Po cussu de meda
fueddus nci funt formas diferentis chi podint mudai de bidda in bidda, de personi in
personi e finsas in oras diferentis de su chistionai in sa pròpiu personi etotu.
In custu traballu de normalisadura, comenti giai nau in 3.1.1.b, nosu si pensaus
ca, in s’atopu de formas diferentis in logus diferentis de su domìniu de su Camp.,
siat giustu a proponni comenti a standard sa forma chi est prus acanta de su fueddu
etimològicu.
Fenòmenu naturali de su sardu est su de no amiti in sa pronùntzia fueddus chi
acabint a consonanti, duncas acostumat a aciungi una vocali in coa (chi ddi nant
paragògica), chi giai sèmpiri (cun pagus bessidas de arrègula) est aguali a s’ùrtimu
vocali. Po arrègula generali eus a nai ca custa vocali aciunta in coa no s’iat a depi
scriri mai, ma nosu naraus de dda ponni candu no est craru chi siat una paragògica ma
parit chi fatzat parti de su fueddu etotu: custu acadessit pruschetotu in is pronòminis,
in is avèrbius e in is nòminis chi in latinu acabànt a /-r, -l, -n, -t/.
Unu consillu po biri chi una vocali paragògica s’iat a depi scriri o no est de
averiguai chi si pronùntziat sèmpiri in dònnia postura de fonètica sintàtica: chi est
aici bolit nai ca oindii fait parti de su fueddu duncas dda scrieus, chi po contras in
calincunu atopu ndi arruit cun sa consonanti etotu bolit nai chi no fait parti de su
fueddu e duncas no dda scrieus (es. in cras no dda scrieus ca fait a nai /cra’ partu/,
in nosu dda scrieus ca su fueddu no fait a ddu truncai a */no’/).
impag. Nuovo 86
9-03-2009, 19:07