Bijlage 15 Archeologie - ruimtelijkeplannen.enschede.nl ...

BAAC bv IVO Usseler es Noord, gemeente Enschede
dergelijke vondsten op aan te treffen zijn de stuwwallen. Tot 1993 is pas één
middenpaleolithisch vondstcomplex op de Overijsselse stuwwallen aangetroffen.
Wanneer het Paleolithicum evenals de late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd buiten
beschouwing wordt gelaten, dan resteert een tijdvak van 10.000 jaar. In die 10.000 jaar
is de typische dekzandprovincie Overijssel qua bewoonbaarheid te karakteriseren als
een eilandenrijk. In dat opzicht vormen Salland en Twente een geheel andersoortig
gebied dan de grote “massieven” van de Veluwe en Drenthe. Het zijn vooral de
langgerekte hogere zandige gronden, langs beken, rivieren en stuwwallen, die als ware
natuurlijke wegen door het landschap vormden, die de voorkeur van de pre- en vroeg
historische bevolking kregen.
Landgebruik
In de Middeleeuwen overheerste in de gebieden met hoger gelegen droge
zandgronden de roggeverbouw. In de 5 e of 6 e eeuw verdrong de rogge de tarwe,
omdat rogge minder eisen stelt aan de bodem en daarom redelijk gedijt op dit type
grond.
In minder droge zandgebieden en in andere gebieden, waar meer beekdalen
voorkwamen, zoals in Overijssel, Drenthe en Brabant was een andere ruimtelijke
inrichting gebruikelijk. Hier dienden de hogere zandgronden als akkers en de lagere
zandgronden en beekdalen als wei- en hooiland. Ook werd op de lagere delen wel
haver verbouwd. Zelfs onder natte omstandigheden bood dit gewas nog goede
groeiresultaten.
Vanaf de 10 e /11 e eeuw zijn in Overijssel en Drenthe ingrijpende veranderingen van
woonlocaties, ontginningen, esaanleg en drainages begonnen. Woonplekken van de
boerderijen werden verschoven van de hogere zandgronden naar de voet ervan.
Woon- en begraafsporen onder esdekken dateren dan ook meestal uit de perioden
voorafgaand aan de 10 e eeuw. De nederzettingen van de IJzertijd tot en met de
Vroege Middeleeuwen lagen ongeveer 2 km uit elkaar en de gehuchten omvatten
meestal 1-3 boerderijen. Ieder mini-dorpje had ongeveer 4 km² nodig. Het aantal
boerderijen in de nederzettingen breidde zich in de 10 e /11 e eeuw aanzienlijk uit.
Daarnaast vond er samentrekking van boerderijen in een dorpskern plaats, terwijl
daarvoor de boerderijen verspreid lagen over het dorpsterritorium te midden van hun
eigen akkers. In een dergelijke situatie wordt daarom wel gesproken van een overgang
van landbinding naar burenbinding. Ook werden er nederzettingen gesticht in tot
dusverre onontgonnen gebieden. Hoe de onderlinge samenhang van genoemde
ontwikkelingen is geweest en waardoor ze in gang zijn gezet staat allerminst vast.
Gezien het grote aantal nieuwe nederzettingen en ontginningen is de veronderstelling
van een aanzienlijke bevolkingstoename sinds de 10 e eeuw onvermijdelijk. De
toename van de gemiddelde bedrijfsvoering lijkt te wijzen op vergroting van de
agrarische productie als gevolg van technische verbeteringen. De inlijving in het
Frankische Rijk heeft naar het zich laat aanzien het realiseren van agrarische
overschotten bewerkstelligd en tevens noodzakelijk gemaakt, vanwege de
economische verplichting bij te dragen aan de instandhouding van de staat. Dit
gebeurde door middel van de uitgifte van privileges via het grootgrondbezit en door het
leenstelsel. De ontwikkeling van kernnederzettingen is wellicht te danken aan de
gewijzigde akkerbouw, die leidde tot grotere akkers en verhoogde opbrengsten.
Burenbinding was wenselijk in verband met de bouwdwang, het binnenhalen van de
oogst en stoppelbeweiding.
11