Bijlage 15 Archeologie - ruimtelijkeplannen.enschede.nl ...

11 Spek 2004.
12 Spek 2004.
13 Vervloet, 1986.
14 Schorn, 2004.
15 Van alle overige putten zijn door het
veldteam telkens 3 kolomopname’s
van het noordprofiel gemaakt.
16 NNI, 1989 en Bosch, 2000.
17 Ten Cate et al., 1995.
18 Deze is als memo bij dit rapport
geleverd aan de directievoerende
(ArcheoLogic Past2Present).
baar. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat
deze gelaagdheid geen relatie heeft tot
antropogene ophogingsactiviteiten maar eerder
samenhangt met lokale hydrologische
processen. 11
Een categorie grondsporen die nauw verbonden
is met de reconstructie van de landbouwgeschiedenis
van de Middeleeuwen en
Nieuwe tijd betreft de zogenaamde spitsporen
en esgreppels. De spitsporen en esgreppels
hangen vermoedelijk samen met
pogingen om de waterdoorlatendheid op
lokaal niveau te verbeteren of om uitgespoelde
mineralen naar het akkeroppervlak
te brengen. Een bijzondere categorie esgreppels
dateert uit de 18 e en 19 e eeuw. Deze is
vaak te vinden in de periferie van de akkers.
De greppels zijn gegraven teneinde grond te
verzamelen om te vermengen met mest uit
de potstal. 12 De potstal ontstaat pas aan het
eind van de Middeleeuwen en wordt als
zodanig beschouwd als een relatief recente
landbouwtechnische verbetering. 13 De potstal
is blijven bestaan tot de invoering van de
kunstmest in de 19 e eeuw. Aanvankelijk zullen
de mest en plaggen op het erf in de
openlucht met elkaar zijn vermengd.
4.2 Veldonderzoek
Het booronderzoek dat is uitgevoerd in het
kader van het verkennend en waarderend
archeologisch onderzoek bevestigt bovenstaand
beeld van de geologische ontwikkeling
van het gebied. 14 In aanvulling op dit
beeld wordt opgemerkt dat in het dekzand
lokaal veen en leemafzettingen voorkomen.
Daarnaast wordt op basis van dit onderzoek
voor een groot deel van het terrein geconcludeerd
dat de oorspronkelijke bodem grotendeels
in tact aanwezig is onder de es.
Deze zones zijn op de verwachtingskaart
aangegeven als gebieden met een hoge en
middelhoge archeologische verwachting. De
hoge zwarte enkeerdgronden beperken zich
tot het hoogste deel van het terrein.
Tijdens het IVO zijn 163 putten aangelegd.
Gezien de grote variatie in textuur en
bodems is in overleg met de directievoerder
besloten twee profielen op te nemen van
twee kruiselings georiënteerde raaien en
daarnaast ad random enige putten te bekijken
en indien noodzakelijk te beschrijven.
Uiteindelijk zijn profielen beschreven van
twee doorlopende raaien en een drietal korte
raaien 15 (afbeelding 4.1.1). De lithologie is
laagsgewijs gedocumenteerd.
Bij de beschrijving is SBB 5.1 gehanteerd
waarbij de lithologie is beschreven conform
NEN 5104. 16 Bodems zijn beschreven conform
de handleiding bodemgeografie van het
Staring Centrum. 17 Daarnaast is afgesproken
om een onderzoeksvoorstel voor een geïntegreerd
landschappelijk onderzoek op te stellen
voor een eventueel vervolgonderzoek. 18
Hoewel de lithologische opbouw sterk wisselt
over het terrein is in het algemeen
sprake van de volgende lithologische
opbouw. De basis wordt gevormd door grof
(600-1000 µm) slecht afgerond slecht gesorteerd
grindrijk zand (Zs1(g1)). In dit pakket
zand bevinden zich zwerfstenen die sterk
variëren in diameter. Op twee plaatsen kon
de sedimentaire gelaagdheid in dit pakket
worden vastgesteld (put 181 en put 527).
Hierbij werd duidelijk dat in de top van dit
sediment enkele cryoturbate structuren voorkomen,
maar dat daaronder geen enkele
aanwijzing bestaat voor stuwinggelaagdheden.
Dit pakket is afgedekt door een pakket
matig fijn uiterst siltig zand of sterk zandige
leem (Zs4/Lz3(g1) 105-210 µm). Deze laag
bevat vrijwel steeds een laag percentage
grind en soms zwerfstenen en wordt gekenmerkt
door gleyverschijnselen. Daarboven
bevindt zich een pakket matig fijn tot matig
grof, matig afgerond zwak siltig zand (Zs1
150-300 µm). In dit zand zijn geen sedimentaire
gelaagdheden waargenomen. Dit zand
is relatief rijk aan mineralen ten opzichte van
“gewoon” dekzand. Op enkele plaatsen is de
top van deze laag verploegd en aangerijkt
met houtskool, aardewerk verbrande klei, etc.
Over het gehele terrein is de top van dit pakket
afgedekt met een pakket matig tot sterk
humeus, matig fijn, zwak siltig zand (Zs1h2/3
150-210 µm). In dit pakket zijn vrijwel steeds
drie of meer lagen herkenbaar waarbij de
onderste lagen steeds bruin van kleur zijn,
terwijl de bovenste lagen steeds zwart van
kleur zijn. Uitzondering hierop vormen de
putten 59, 63, 65 en 69 in het noordelijk deel
van het onderzochte terrein. Hier is het
afdekkende pakket zonder uitzondering zwart
van kleur.
Verspreid over het terrein komen verschillende
bodemtypen voor. Vanuit archeologisch
perspectief is het belangrijk een onderscheid
te maken tussen de van nature aanwezige
bodemtypen (podzolen en brikgronden) en
de door de mens beïnvloede bodemtypen
(eerdgronden). Voor de Middeleeuwen
bestond het esdekkenlandschap namelijk
nog niet en geven de natuurlijke bodems
weer welke mogelijkheden het terrein bood.
Hieronder volgen enkele profielbeschrijvingen
en foto’s van profielen die een indruk
geven van de verschillen in lithologische,
geologische en bodemkundige opbouw.
Put 281 (afbeelding 4.1.2)
Nadat dit profiel is beschreven is dit profiel
ADC ArcheoProjecten Rapport 413 Enschede, Usseler Es
9