Bijlage 15 Archeologie - ruimtelijkeplannen.enschede.nl ...

BAAC bv IVO Usseler es Noord, gemeente Enschede
3 Resultaten bureauonderzoek
3.1 Geologie, geomorfologie en reliëf
Het onderzoeksgebied is gelegen in het oostelijk zandgebied (Berendsen, 2000). Het
oostelijk zandgebied is het gebied ten oosten van de rivierklei van de Gelderse IJssel
en de Oude IJssel. De noordgrens valt vrijwel samen met de Overijsselse Vecht. Het
oostelijk zandgebied wordt gekenmerkt door een sterk verbrokkeld reliëf: op korte
afstanden komen grote verschillen voor in hoogteligging, bodemtypen en
waterhuishouding. Het gebied helt in grote lijnen gezien af van ongeveer 40 m bij de
Nederlands-Duitse grens naar circa 2 m + NAP in het Salland. Lokaal komen
geïsoleerde heuvels en heuvelruggen voor tot een maximale hoogte van 85 m. De
bedekking van het gebied ten tijde van het Pleistoceen (bijlage 1)door het landijs in het
Saalien is van grote betekenis geweest voor de huidige reliëfverschillen in het
landschap.
Er komen enkele stuwwallen voor uit het Saalien (zie bijlage 1). De meest oostelijke
stuwwallen van het oostelijk zandgebied bestaan gedeeltelijk uit tertiaire fijnzandige en
kleiige mariene (= zee) afzettingen. Het tertiair is een geologisch tijdvak (62,5-2,5
miljoen jaar geleden). De tertiaire afzettingen liggen in dit gebied op geringe diepte
onder het maaiveld en konden daardoor worden meegestuwd. De stuwwallen in het
oostelijk zandgebied zijn voor een deel door het ijs overreden; dit blijkt uit het
voorkomen van keileem op de gestuwde afzettingen. In de Achterhoek en Twente
komen vrij dikke grondmorene pakketten (keileem) voor. Grondmorene is sediment dat
door de schurende werking van het landijs onder het ijs ontstaat. De keileem is vrij
ondoorlatend waardoor de grondwaterstanden lokaal hoog zijn.
In het grootste deel van het oostelijk zandgebied bestaat het pleistocene oppervlak uit
dekzand en fluvioperiglaciale afzettingen (Twente Formatie) die in de laatste ijstijd (het
Weichselien) zijn afgezet (bijlage 1). Het reliëf wordt gekenmerkt door vlakke,
afvoerloze depressies en dekzandkopjes, afgewisseld met langgerekte ruggen.
Langgerekte dekzandruggen met een west-oost oriëntatie komen vooral in Salland
voor. Dekzand is zand dat door de wind is afgezet. Fluvioperiglaciale afzettingen zijn
afzettingen die door de rivier zijn afgezet onder koude klimaatcondities.
Plaatselijk komen smalle stroken holocene beekafzettingen (Singraven Formatie) voor.
Deze afzettingen kunnen bestaan uit matig fijn tot zeer grof zand met lokaal leem of
veen.
Volgens de geologische kaart (RGD, 2000) bestaat het centrale deel (Usseler es) van
het onderzoeksgebied uit grondmorene (Dr6: meestal keileem, grindhoudend lemig
zand en leem, met stenen en blokken) met een dekzandbedekking dunner dan 2 m. In
het geval van de Usseler es is de grondmorene enigszins gemodelleerd waarbij een
drumlin-achtige vorm (druppelvormige heuvel) is ontstaan. Deze heeft een duidelijke
noord-zuid richting die een indicator is voor de stromingsrichting van het landijs. Het
gebied rondom de Usseler es bestaat voornamelijk uit fluvioperiglaciale afzettingen met
een dikte van meer dan 2 m (Tw4: fijn tot grof zand, plaatselijk met leem en/of
veenlagen). Aan de zuidoostzijde van de es bevindt zich een oost-west georiënteerd
dekzandpakket met een dikte van meer dan 2 m (Tw3: zeer fijn tot matig fijn zand,
vaak iets lemig).
Volgens de geomorfologische kaart (Stiboka, 1979) bestaat het centrale deel (Usseler
es) van het onderzoeksgebied uit een hoge grondmorene (10B14) al dan niet bedekt
6