De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

de nederlandse verzorgingsstaat in europees-vergelijkend perspectief
reactieve en passieve verzorgingsstaat naar een meer proactieve verzorgingsstaat.
Over de noodzaak van aanpassing van de Europese verzorgingsstaten aan veranderende
economische en maatschappelijke omstandigheden bestaat weinig
discussie meer. Wel zijn er grote verschillen in tempo, richting en karakter van
de beleidsaanpassingen tussen de lidstaten.
De Nederlandse ervaring – en ook die van de Scandinavische landen – laat zien
dat er geen eenduidige afruil is tussen sociale en economische prestaties. De
Nederlandse verzorgingsstaat scoort vaak behoorlijk in economisch opzicht. De
openbare financiën, het financieringstekort, de staatsschuld en de sociale zekerheidsuitgavenquote
zijn in Nederland in de afgelopen kwart eeuw geleidelijk op
orde gebracht. Afgezien van de periode 2002-2005 is ook de economische groei
in ons land bovengemiddeld (Pestieau 2006). Op het terrein van de arbeidsmarkt
valt de hoge participatie in personen op, hoewel vaak in deeltijd wordt gewerkt.
De werkloosheid is, samen met die van Denemarken, de laagste in de eu. Nederland
kent een gelijke inkomensverdeling. De Nederlandse Gini-coëfficiënt is,
na die van de Scandinavische landen, de laagste in de eu. Hetzelfde geldt voor
armoede onder ouderen.
De Nederlandse ervaring van de afgelopen twee decennia laat eveneens zien dat –
in een periode van de verdergaande Europese integratie, industriële herstructurering,
vergrijzing en veranderde arbeids-, gezins- en samenlevingspatronen – de
modernisering van de continentale verzorgingsstaat moeilijk, maar niet onmogelijk
is. Toekomstbestendig sociaal beleid is echter niet alleen een kwestie van het
herijken van de verzekeringsfunctie van de verzorgingsstaat en het flexibiliseren
van de arbeidsmarkt, maar houdt ook meer aandacht in voor preventie, activering,
en sociale dienstverlening in het kader van de verzorgings-, verheffings- en
verbindingsfuncties.
Als we Nederland vergelijken op functies valt op dat in Nederland net als in Scandinavische
verzorgingsstaten veel is geïnvesteerd in formele zorg. Informele zorg
is in de praktijk ook belangrijk, maar wordt in Nederland relatief weinig vanuit
overheidswege ondersteund. De uitdaging is om met het oog op de vergrijzing en
ontgroening, en de toenemende arbeidsdeelname, de verzorgingsfunctie toekomstbestendig
te maken. Wat betreft de verzekeringsfunctie heeft in Nederland
een grote omslag plaatsgevonden naar actief arbeidsmarktbeleid. Daar besteden
we ook veel geld aan. Ten opzichte van de werkzame beroepsbevolking zijn relatief
weinig mensen inactief. Alleen de Scandinavische landen scoren voor de afgelopen
decennia als geheel, beter in dit opzicht. Ten aanzien van de verheffingsfunctie
blijkt dat Nederland minder geld uitgeeft aan onderwijs dan andere landen.
Weliswaar zijn technisch gezien de leerprestaties bovengemiddeld, maar er zijn
ook veel vroegtijdige schoolverlaters, waar andere landen beter presteren dan
Nederland. Bovendien valt op dat kinderopvang in Nederland nog steeds het stiefkindje
is vergeleken met een aantal andere Europese landen. De vergelijking van
de verbindingsfunctie tot slot wijst met name naar interetnische spanningen.
Nederlanders, samen met Belgen en Fransen, ervaren de meeste spanningen op dit
111