De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

138
de verzorgingsstaat herwogen
Duitsland, Oostenrijk en Finland nemen de eerste route, de Scandinavische
landen, Frankrijk en België de tweede, terwijl Engeland, net als Nederland, van
beide mogelijkheden iets overneemt. Wat valt er van die ervaringen tot nu toe
te leren?
Via de zorgontvanger
In een aantal landen in Europa zijn voorbeelden te vinden van betalingen aan
zorgontvangers. Daarmee kunnen hulpbehoevenden zelf bepalen welke zorg ze
het liefst willen. In Duitsland bestaat bijvoorbeeld Pflegegeld, in Engeland Direct
Payments en in Canada een Compassionate Care Allowance. In Nederland kennen
we het Persoonsgeboden Budget (pgb). Inmiddels is dit in ons land de meest
gebruikelijke route om informele zorgverleners te betalen. Toen in 1991 het pgb
werd geïntroduceerd (en het in 1995 na indicatie een recht werd), was het doel
om een breekijzer te introduceren om de markt van thuiszorg open te breken. In
1997 werd het echter ook mogelijk om partner of kind te contracteren. Inmiddels
betaalt meer dan de helft van alle budgethouders een informele zorger, en gaat
65 procent van het totale pgb naar informele zorg (Van den Berg et al. 2003; tk
2004-2005; Ramakers en Van den Wijngaart 2005). Meestal worden daar partners
van betaald (37 procent); kinderen (22 procent) of ouders bij gehandicapte
kinderen (17 procent) (Van den Berg et al. 2003). Mantelzorgers die betaald
krijgen via het pgb verlenen bovenop hun pgb nog vele uren onbetaalde zorg.
Gemiddeld verleent zo iemand circa acht uur betaalde en daarnaast nog eens
veertien uur onbetaalde zorg. Betalingen zoals het pgb geven mensen de mogelijkheid
om zorg met arbeid te combineren. Vooralsnog zijn de bedragen die
gemoeid zijn met het pgb niet erg hoog: op jaarbasis gemiddeld zo’n zesduizend
euro. Vaak is dat een bijverdienste voor middelbaar opgeleide vrouwen van een
jaar of 45 die daarnaast nog een baan hebben van zo’n 22 uur.
Interfereert een pgb met de verhouding tussen zorgverlener en zorgontvanger?
Met betalingen via de zorgontvanger komt een zorgverlener bij een oudere
of gehandicapte in dienst. Kan er nog wel sprake zijn van een evenwichtige
co-productie als de cliënt de financiële touwtjes in handen heeft? Uit het schaarse
Nederlands onderzoek blijkt dat er weinig negatieve psychologische effecten zijn
op de mantelzorger. Ook leidt deze betaalwijze niet tot een andere emotionele
relatie, of meer overbelasting (Van den Berg 2005; Ramakers en Van den Wijngaart
2005). Uit Engels onderzoek komt echter naar voren dat door het contracteren
van mantelzorgers meer van hen geëist wordt, en ze moeilijker nee durven
zeggen (Ungerson 2004).
Tot slot geeft het pgb zorgverleners geen recht om te zorgen, integendeel. Er is
zelfs sprake van een curieus verschil tussen mantelzorgers die wel via het pgb
betaald krijgen, en mantelzorgers wier partner of ouder minder zorg geïndiceerd
krijgen, juist omdat ze al onbetaalde zorg verleenden. Dit komt doordat indicatiecommissies
mantelzorg die al gegeven wordt, kunnen zien als ‘extra zorg’ of als
‘gebruikelijke zorg’. In dat laatste geval wordt de al gegeven mantelzorg afgetrokken
van het totale zorgaanbod waarvoor iemand geïndiceerd wordt (Schut 2005;