De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

verbinden: overbruggen van sociale afstand
ganger, namelijk dat het concentratie reproduceert (Bosker en Guldemond
2004; Peters 2006).
Beter lijkt het daarom om gemeenten meer vrijheden te verstrekken in het aanwenden
van de gelden die zijn gereserveerd voor het gemeentelijke onderwijsachterstandenbeleid.
Zolang de inzet van extra middelen op het niveau van
individuele scholen segregatie slechts bestendigt, moet worden gekozen voor het
hogere schaalniveau van het stadsdeel of zelfs de stad om met deze middelen niet
alleen bestaande achterstanden te bestrijden, maar ook ouders en hun kinderen te
kunnen verleiden tot desegregerende schoolkeuzes (zie ook rmo 2005a; 2005b;
Schillemans en Verhagen 2005). Onderzoek wijst uit dat de effectiviteit van dit
soort ‘verleidende’ achterstandsbestrijding staat of valt met steun van schoolbesturen
en ouders. In een context van schoolkeuzevrijheid werkt ‘verleiden’ met
extra middelen in ieder geval beter dan het dreigen met sancties en verplichtingen
die toch omzeild kunnen worden, zowel door ouders als door schoolbesturen.
Het falen van veel van het bestaande antisegregatiebeleid in het onderwijs is
daar op terug te voeren (Peters 2006). Gemeenten dienen daardoor meer vrijheid
te krijgen om extra middelen in te zetten om zowel verheffing als verbinding te
bevorderen. Dat kan bijvoorbeeld door een premie op menging te geven.
Wonen en mengen
Ten slotte ligt het – gezien de grote overlap tussen woon- en schoolsegregatie –
voor de hand om te interveniëren in de woonvariabele. Door wijken te herstructureren
kan de bevolkingssamenstelling worden beïnvloed, en daarmee ook de
samenstelling van de leerlingenpopulatie in wijkscholen. Het nadeel van deze
strategie is dat ze een lange adem vereist. De gewenste aanpassingen van de
stedelijke morfologie kunnen alleen geleidelijk worden aangebracht, waarna het
nog geruime tijd zal duren voor de effecten ervan op de samenstelling van de
wijkpopulatie zichtbaar worden.
Daarnaast stuit deze mengstrategie in de vier grootste steden in Nederland al snel
op numerieke grenzen gezien de bevolkingssamenstelling. In steden bestaan de
jongste cohorten immers voor meer dan de helft uit kinderen afkomstig van nietwesterse
migranten. Waar de ‘witte’ middenklasse schaars wordt, valt van
mengingsbeleid weinig te verwachten. Positieve effecten van menging doen zich
immers alleen voor wanneer kinderen afkomstig van de ‘witte’ middenklasse in
de meerderheid zijn (Paulle 2005). Zodra het aandeel zwakke leerlingen richting
50 procent tendeert, zijn de positieve effecten op sociaal zwakkere leerlingen
verdwenen, terwijl de leerprestaties van ‘witte’ middenklassenkinderen er
beduidend op achteruitgaan. In de vier grote steden geldt daarom de noodzaak
van andere soorten van verbinding, bijvoorbeeld die tussen de nieuwe allochtone
middenklasse en de allochtone onderklasse, en tussen etnische groepen onderling.
Zoals gezegd bestaan veel zwarte scholen uit enkel één etnische categorie.
Deze noodzaak tot differentiatie is des te meer reden om de verbindingsfunctie in
het onderwijs als een belangrijke opdracht bij de gemeenten neer te leggen, en
daar ook de middelen voor vrij te maken.
241