De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

12
de verzorgingsstaat herwogen
behoefte van burgers om zich in psychologische en culturele zin indivueler te
kunnen uiten – wat niet betekent dat ze ook in sociale zin atomiseren – hun eisen
stellen aan de verzorgingsstaat van de toekomst.
De consequentie van deze veranderingen is dat er een nieuwe invulling moet
worden gegeven aan de verzorgingsstaat. De afgelopen decennia is er ruimschoots
aandacht besteed aan hervormingen van de onderdelen van de verzorgingsstaat
die vooral gericht zijn op verzekeren en verzorgen; het wordt nu tijd
om de beleidsinspanningen te concentreren op die onderdelen die gericht zijn op
verheffen en verbinden. Het streven om verheffen en verbinden te voorzien van
een eigentijdse en hoogwaardige invulling, moet nadrukkelijk herkenbaar worden
in de toekomstige beleidsontwikkeling. Laten we dat per functie toelichten.
Verzekeren: balanceren tussen onder- en oververzekering
De verzekeringsfunctie houdt in dat mensen onder condities en tot op zekere
hoogte zich verzekerd weten tegen bepaalde vormen van inkomensverlies. Die
functie heeft voor een belangrijk gedeelte gestalte gekregen via het stelsel van
sociale zekerheid. De transformaties die in het stelsel mogelijk en wenselijk
waren, zijn voor het grootste deel gerealiseerd. De kosten zijn verminderd, de
doelmatigheid van het stelsel is verhoogd en een beter evenwicht in rechten en
plichten is tot stand gebracht. Zo is het budgettaire beslag dat de ww, wao, en
Bijstand op het bruto binnenlands product leggen, fors gedaald: dat percentage is
sinds medio jaren tachtig bijna gehalveerd. Van een land dat gekenmerkt werd
door een relatief hoge mate van inactiviteit en een ruimhartig stelsel van sociale
zekerheid, is Nederland een land geworden dat in arbeidsparticipatie in personen
gemeten alleen voorbij gestreefd wordt door Denemarken. De afgelopen twintig
jaar wisten we het aantal werkzame mensen met twee miljoen te verhogen,
terwijl het aantal inactieven in absolute zin niet toenam.
Tegelijk is de werking van de verzekeringen wezenlijk gewijzigd: ze omvatten nu
allemaal substantiële prikkels om het beroep op voorzieningen te beperken (denk
aan de loondoorbetaling in de eerste twee ziektejaren, de risicodragende rol van
de gemeenten bij de Bijstand en de herziening van de ww). In de uitvoering van
al deze wetten valt wellicht nog het een en ander te verbeteren, en een enkele regeling
behoeft nog nadere aandacht, maar de belangrijkste systeemtransformaties
in de sociale zekerheid naderen voor dit moment hun voltooiing. Socialezekerheidsbeleid
kan in het teken van de implementatie komen te staan, in plaats van
in het teken van stelselwijzigingen.
Bij die implementatie valt overigens nog winst te boeken. In het bijzonder zijn er
in de sociale zekerheid nog mogelijkheden om verzekeren meer in het kader te
plaatsen van verheffen. In de vormgeving en uitvoering van de verzekeringsfunctie
is het accent de afgelopen jaren al steeds meer verschoven van inkomenscompensatie
naar tegenprestatie. Nu is een volgende stap mogelijk: voor wie werkloos
wordt, is werk of scholing beschikbaar. Omdat het organiseren van een dergelijke
omslag tijd kost, zou begonnen kunnen worden door voor de groep jongeren tot