De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

De (veranderende) functies van sociale verzekering
Dat er in de tweede helft van de negentiende eeuw, met de opkomende industrialisering
en de afnemende functie van de extended family als fallback-optie,
behoefte ontstond aan nieuwe vormen van risicopooling is (achteraf) goed te
verklaren. Er zijn echter meer redenen waarom we een omvangrijk publiek verzekeringsstelsel
hebben. Het komt ook omdat ‘verzekeren’ meer doet dan alleen
beschermen of garanderen (van een inkomen, een baan, of een andere vorm van
compensatie). Naast de primaire beschermende functie hebben verzekeringen een
productiviteitsbevorderende functie: verzekerde mensen kunnen en durven meer
risico’s aan. Het bestaan van sociale verzekeringen maakt het ook mogelijk dat
mensen met relatief minder risico op zoek kunnen gaan naar een volgende baan
op weg naar een optimale baanmatch. Mensen kunnen bijvoorbeeld gemakkelijker
een andere baan nemen die uitdaagt, ook al is bijvoorbeeld de werkdruk of de
economische positie van de nieuwe werkgever niet goed in te schatten. De betere
baanmatch die daardoor mogelijk is, is goed voor de productiviteit – op individueel
en op macroniveau (wrr 2000). Dit mobiliteitsbevorderende effect wordt
ook wel aangeduid met de ‘smeeroliefunctie’ van sociale verzekeringen. Zie ook
de volgende box (box 6.3) over het ‘Oostenrijkse model’.
Box 6.3 Het ‘Oostenrijkse model’ als voorbeeld van smeerolie
Deels ter vervanging, deels ter aanvulling op een werkloosheidsuitkering kunnen er bij ontslag
arrangementen voor scholing, begeleiding bij sollicitatie, enzovoorts bedacht worden die helpen
om langdurige werkloosheid tegen te gaan, en die wellicht een productievere werking hebben dan
ons ontslagrecht/-vergoeding. In Oostenrijk past men bijvoorbeeld een constructie toe in een
sociale verzekeringsvorm: elke werkgever is verplicht een bepaald percentage van de loonsom in
een collectief fonds te storten, waaruit een onvrijwillig werkloze werknemer bij ontslag een
bedrag ontvangt (los van zijn werkloosheidsuitkering) dat is gekoppeld aan de duur van zijn totale
arbeidsverleden.
Voor de verdere toekomst van de verzekeringsfunctie van de verzorgingsstaat
kan deze secundaire functie ook meer en bewuster vorm worden gegeven door
deze beter te verbinden met de verheffingsfunctie.
6.6.3 de noodzakelijke veranderingen in de vorm van de
verzekeringsfunctie
verzekeren: balanceren tussen onder- en oververzekering
De vormgeving van de verzekeringsfunctie van de verzorgingsstaat is in de loop
der tijd regelmatig aangepast en geherstructureerd als veranderende omstandigheden
daarom vroegen. Ook nu doen zich ontwikkelingen voor waar de vormgeving
van de verzekeringsfunctie op in moet spelen. Zo legt de vergrijzing die zich
de komende decennia zal voltrekken extra druk op het systeem. Op de volgende
hoofdpunten behoeft de vorm van de verzekeringsfunctie veranderingen; veranderingen
die overigens deels al gaande zijn.
171