De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

Verheffen is een functie die vorm kan krijgen via het onderwijs, maar ook langs
andere wegen. De arbeidsmarkt en de sociale zekerheid zouden meer in dit teken
moeten komen te staan. Vrouwen zijn even goed opgeleid, maar werken minder
uren buitenshuis dan mannen en vrouwelijk talent is nog steeds scheef verdeeld
over de Nederlandse economie. Voor jongeren uit allochtone kring speelt het
tegenovergestelde. Ze zijn niet overschoold, maar onderschoold en worden
bovendien onvoldoende snel opgenomen in de arbeidsmarkt. Een strakker antidiscriminatiebeleid,
vormen van naming and shaming, goede voorbeeldwerking
en een stevige inzet van onderhandelingsinstrumenten van de overheid in overleg
met werkgevers zijn een deel van het antwoord.
Verbinden: overbruggen van sociale afstand
Wellicht de lastigste opgave waar de Nederlandse verzorgingsstaat voor staat, is
een nieuwe invulling te geven aan de verbindingsfunctie. Het heterogener en
individueler worden van de Nederlandse bevolking maken dat ‘de’ Nederlandse
samenleving minder vanzelfsprekend geworden is, en ook minder vanzelfsprekend
zal blijven. Het streven moet zijn om voor iedereen mogelijkheden te
scheppen om bindingen aan te gaan, dan wel zich eruit los te maken en ze in te
wisselen voor andere. In de termen van dit rapport: ‘zware gemeenschappen’
moeten ‘licht’ gemaakt worden, en ‘lichte gemeenschappen’ voldoende ‘zwaar’.
Verbinden is bij uitstek een functie die niet alleen als overheidstaak aangemerkt
kan worden. Ook van andere actoren – binnen het maatschappelijk middenveld –
mag verwacht worden dat zij zich inzetten. De overheid kan daaraan bijdragen
door te zorgen dat tegenstellingen niet zo structureel worden dat ze op termijn
ontwrichten. Dat stelt zware eisen aan de instituties van het onderwijs en de
arbeidsmarkt. Die moeten leren omgaan met nieuwe tegenstellingen. De
oorspronkelijke tegenstelling die de verzorgingsstaat hielp overbruggen, die
tussen arm en rijk, heeft veel van haar scherpte verloren. Het overbruggen van
nieuwe tegenstellingen komt daarvoor in de plaats. De verbinding tussen hoogen
laagopgeleiden is daarbij nog het geringste probleem. Anders dan veel ons
omringende landen slaagt de Nederlandse verzorgingsstaat er redelijk in om
groeiende ongelijkheden in de primaire inkomensverdeling via belasting- en
premieheffing te neutraliseren. De verbinding tussen generaties is lastiger. Dat
valt weliswaar mee op de arbeidsmarkt, die zeker niet vriendelijker is voor ouderen
dan voor jongeren, maar op een aantal andere terreinen voelen jonge generaties
zich wel degelijk uitgesloten. Zo zijn de bezuinigingen in de sociale zekerheid
in belangrijke mate wel van toepassing op jongeren, maar niet op mensen die nu
ouder zijn dan vijftig. Verder is de toegang tot de koopwoningmarkt voor jongeren
zeer moeilijk geworden. Dat kan gaan knagen aan de verhouding tussen de
generaties.
Het overbruggen van verschillen langs etnische lijnen is echter ongetwijfeld de
grootste opgave. Samen met België en Frankrijk scoort Nederland in Europa het
hoogst als het gaat om de spanning die mensen voelen tussen allochtonen en
autochtonen. Veel allochtonen in Nederland percipiëren de klassieke instituties
samenvatting
15