De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

samenvatting
Elan
De manier waarop Nederland in de twintigste eeuw een stelsel van bescherming
en participatie heeft opgezet, is over de hele linie een indrukwekkende prestatie.
Een goed huis, goede voeding, goede kleding, goede gezondheidszorg en goed
onderwijs zijn in principe voor iedereen bereikbaar geworden. Zeker sinds de jaren
zeventig is de precieze vormgeving van de verzorgingsstaat echter permanent
onderwerp van discussie en strijd. Dat heeft geleid tot een veelheid van incrementele
aanpassingen. Het is nu nodig om verder te kijken dan kleine aanpassingen.
De verzorgingsstaat krijgt te maken met uitdagingen die een verderstrekkend
perspectief vergen. Dit advies schetst hoe een verzorgingsstaat eruitziet die
past bij de uitdagingen van de eenentwintigste eeuw en die voldoende open is
om om te gaan met een nieuwe internationale orde en een nieuw type burger.
Bij een verderstrekkend perspectief hoort een aansprekend vocabulaire. Het is
noch productief noch nodig om de verzorgingsstaat slechts in defensieve termen
te benaderen. Te veel worden de ontwikkelingen die op de verzorgingsstaat afkomen
gezien als bedreigingen. Zo lijkt globalisering bijvoorbeeld vooral problemen
met zich mee te brengen; dat globalisering ook een groeiende welvaart met
zich meebrengt, wordt te gemakkelijk veronachtzaamd. Hetzelfde geldt voor
vergrijzing, die vooral als een dreigende strijd tussen generaties beleefd lijkt te
worden, zodat de essentie over het hoofd wordt gezien: een langer leven, vaak in
goede gezondheid. Dit advies wil een schets geven van een uitgedaagde, maar ook
uitdagende verzorgingsstaat die toekomstbestendig is – al dekt het woord
‘verzorgingsstaat’ daarbij steeds minder de lading.
Verzorgingsstaat in functies
Bij een principiële benadering van (de toekomst van) de verzorgingsstaat past een
perspectief dat vertrekt vanuit de vraag wat een verzorgingsstaat eigenlijk
verondersteld wordt te doen. Niet de institutionele tekortkomingen, maar de
vraag of de gestelde doelen gehaald worden, dient voorop te staan. Vandaar dat in
dit advies de verzorgingsstaat geanalyseerd wordt aan de hand van de functies die
hij vervult. Een historische analyse leert dat de verzorgingsstaat vier hoofdfuncties
vervult: verzorgen, verzekeren, verheffen en verbinden. De zwaarte van die
functies wisselt in de tijd, net als de instrumenten die worden ingezet om ze te
realiseren. In dit rapport analyseren we de manier waarop en de mate waarin die
functies vervuld worden in het licht van externe en interne uitdagingen. Globalisering
zal, zo is een gewettigde verwachting, de snelle opmars die ze sinds de
jaren tachtig maakt, doorzetten. Tot op heden bleek de Nederlandse economie die
ontwikkeling echter goed te accommoderen, maar het vergt inspanningen om die
situatie vast te houden. In politieke zin zal globalisering, vooral door de processen
binnen de eu, ertoe leiden dat Nederland steeds meer een semi-soeverein
land wordt, met maar beperkte mogelijkheden voor eigen beleid. Binnen Nederland
zullen een veranderende demografie (vergrijzing en ontgroening) en de
samenvatting
11