De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

verzorgen: veilig stellen van verzorgingscapaciteit
sterfte van kinderen uit (een gegroeide) allochtone kring. De vraag is gerechtvaardigd
of we dit moeten blijven beschouwen als een externe, onbeïnvloedbare
grootheid, of dat hier sprake kan en moet zijn van een vraagstuk dat ook beleidsaandacht
vergt. Hoe het ook zij, gegeven blijft dat de levensverwachting van
Nederlanders minder stijgt dan die van vele andere Europeanen, en ook dat gaat
de vergrijzingsgolf enigszins tegen.
Een derde factor is dat we wel ouder worden, maar we zullen door het stijgende
opleidingsniveau en de nieuwe medische technologie niet langer, maar korter
ziek zijn: het aantal ziektevrije jaren stijgt meer dan de levensverwachting.
Volgens het gezamenlijk onderzoek van het rivm en het scp Ouderen nu en in de
toekomst (2004) kregen mannen er tussen 1989 en 2000 1,0 jaar levensverwachting
bij, maar steeg hun levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen met
2,6 jaar, en die in goede geestelijke gezondheid met 2,0 jaar. Voor vrouwen waren
de gezondheidsresultaten (nog) spectaculairder: 0,3 jaar levensverwachting erbij,
maar 3,8 jaar langer lichamelijk en 2,2 jaar langer geestelijk in goede conditie.
Ten slotte is goed nieuws dat het aantal alleenstaande ouderen niet verder zal
toenemen. Dit komt doordat het scheidingspercentage niet meer groeit, ouderen
steeds vaker met een nieuwe partner gaan samenleven, en de leeftijd waarop
mannen en vrouwen sterven naar elkaar toegroeit (scp /De Boer 2005;
rvz/Struijs 2006). Dit laatste geldt overigens nog niet voor allochtone vrouwen,
die in dit opzicht kwetsbaar zijn; zeventig procent van de Marokkaanse vrouwen
en vijftig procent van de Turkse is zes of meer jaar jonger dan hun echtgenoot, en
ze zien dus een lange periode van weduwschap tegemoet.
Nederland zal al met al met een substantiële kwantitatieve opgave te maken krijgen
als het gaat om de formele zorg in de komende decennia. Het goede nieuws
is dat dit probleem wellicht beter beheersbaar is dan in veel landen om ons heen.
Het slechte nieuws is dat het deel van het probleem waar de meeste aandacht
naar uitgaat in de media – de betaalbaarheid – naar verwachting overschaduwd
zal worden door een tot op heden nog minder belicht deel van het probleem:
dreigende personeelstekorten. Alvorens in te gaan op de vraag hoe beide problemen
hanteerbaar gemaakt kunnen worden, is het zaak om naast de kwantitatieve
ook de kwalitatieve zorgkloof voor het voetlicht te brengen.
De kwalitatieve zorgkloof
Het idee over wat goede zorg is, heeft zich de afgelopen decennia verder ontwikkeld.
Daarbij valt een viertal ontwikkelingen waar te nemen: (1) voortschrijdende
professionalisering, (2) een voortgaand zoeken naar de beste institutionele vormgeving
van de zorg, (3) hogere eisen aan een aanvaardbare kwaliteit van de dienstverlening,
en (4) meer zorg op maat.
Professionalisering
Allereerst is er sprake van een voortschrijdende professionalisering. Voor de
medische curatieve zorg is dat een proces dat al meer dan een eeuw gaande is – al
123