De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

22
de verzorgingsstaat herwogen
gingsstaat te ontwikkelen dat past bij de eenentwintigste eeuw, dat voldoende
open is om om te gaan met een nieuwe internationale orde, en een nieuw type
burger, en dat getoonzet is in een aansprekend vocabulaire? Een perspectief dat
lessen uit het verleden trekt en durft te leren van de momenten waarop het niet
goed ging? Een schets van een dergelijk programma en een bijpassend vocabulaire
voor de verzorgingsstaat van de eenentwintigste eeuw staat centraal in dit
advies.
1.2 dertig jaar debat
Het zoeken naar een wervend perspectief voor de verzorgingsstaat brengt al meer
dan drie decennia veel mensen in beweging. Zoals Powell en Hewitt (2002) het
uitdrukken: “The welfare state has been in crisis (Mischra 1984), under threat
(Lowe 1999), in transition (Johnson 1987; Esping-Andersen 1996), resilent or robust
(Le Grand 1991), reshaped (Johnson 1990), refashioned (Wicks 1987), restructured
(Sullivan 1992), retrenched (Mischra 1990), reconstructed (Johnson 1990),
residualized (Digby 1989), rolled back (Hay 1996), recast (Fererra and Rhodes
2000), recalibrated (Ferrera et al. 2001), transformed (Squires 1990) and even
dismantled (Community Development Project 1977). (…) In short, it is generally
agreed that “something happened” (…) but there is little consensus beyond this
point.” Het beeld van een verzorgingsstaat die steeds weer ter discussie wordt
gesteld, geldt ook voor Nederland. Al in 1977 verschijnt er een spraakmakende
bundel artikelen onder de titel De stagnerende verzorgingsstaat (Van Doorn en
Schuyt 1977). In 1983 heette een invloedrijke studie van Idenburg c.s. De nadagen
van de verzorgingsstaat (Idenburg et al. 1983), terwijl een vergelijkbare studie
ruim twintig jaar later de ambigue titel Verzorgingsstaat vaar wel meekrijgt
(Arts et al. 2004). In 1999 kwam Zijderveld met een cultuurkritiek op de verzorgingsstaat
onder de titel The waning of the welfare state.
Wie de nationale en internationale literatuur over de verzorgingsstaat overziet,
moet constateren dat er vanaf de tweede helft van de jaren zeventig bijna alleen
studies zijn verschenen die de vraag stellen in welke mate de verzorgingsstaat
(nog) functioneert – alle constateren ze tekortkomingen, niet alleen in termen
van efficiencytekorten en een te groot beslag op de macro-economische ruimte,
maar vaak ook in termen van ongewenste effecten en tekortschietende morele
principes. Tegelijkertijd kan geconstateerd worden dat diezelfde verzorgingsstaat
veel van de stormen beter doorstaan heeft dan vele auteurs hebben voorspeld.
Dertig jaar na een stroom van kritische studies en een aantal economische crises,
is er nog steeds sprake van een vitale verzorgingsstaat, die ook, zo blijkt keer op
keer uit opinieonderzoek, kan rekenen op een grote aanhang onder de bevolking
(scp 2003). De verzorgingsstaat is here to stay in de beleving van het overgrote
deel van de bevolking. Die constatering geldt voor Nederland, en gaat ook op
voor alle westerse landen; nergens is tot op heden besloten tot een drastische
afbouw van de verzorgingsstaat als zodanig; wél zijn er overal substantiële
aanpassingen tot stand gebracht in afzonderlijke regelingen en arrangementen.