De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

134
de verzorgingsstaat herwogen
persoonlijke en verpleegkundige zorg. En die wens zal alleen maar sterker
worden. Ouderen – vandaag en zeker in de toekomst – zijn graag onafhankelijk
van hun familie (Ganesh 2006). Ze zien de rol van hun familieleden eerder in de
ondersteuning bij ‘lichte’ activiteiten als het op orde houden van de administratie
en het onderhouden van sociale contacten. Die preferenties hebben niet alleen
te maken met het gevoel niet afhankelijk te willen zijn, maar ook met een reële
inschatting dat veel intensieve zorg gemakkelijk leidt tot een overbelasting van
de mantelzorg. Veel informele zorgverleners voelen zich belast, en hoe langer
en intensiever (meer dan acht uur per week en langer dan drie maanden), des te
eerder voelen ze zich overbelast. Dan dreigt de mantelzorger ‘op te branden’, met
alle nadelige gevolgen van dien. In dat geval moet de professionele zorg immers
alle zorg gaan overnemen (scp/Timmermans e.a. 2005).
Informele zorg én formele zorg!
Het aantal mensen dat informeel zorgt, zo blijkt, is niet direct gecorreleerd met
de omvang van professionele zorg; de mate waarin mensen informeel zorgen,
kan wel door beleid worden gereguleerd. Gegeven het feit dat zorgontvangers
sommige taken liever professioneel uitgevoerd zien, en andere door mantelzorgers,
lijkt het verstandig om de verhouding tussen formele en informele zorg niet
te benaderen in termen van of-of, maar van en-en. Om het potentieel aan mantelzorgers
te behouden, is de aanwezigheid van formele zorg dan juist een vereiste.
Het bestaan van formele zorg is een voorwaarde voor goede informele zorg. Ook
geredeneerd in termen van kwaliteit lijkt dat een verantwoorde lijn: studies naar
zorg laten zien dat informele zorg niet per se beter of slechter is dan formele zorg
(Ungerson 2004; Twigg en Atkin 1994; rvz/Struijs 2006; Van der Lyke 2000).
Wel is duidelijk dat informele zorg alleen ‘goed’ is als de zorggever het zelf graag
wil. Is dat niet het geval, dan kunnen spanningen ontstaan binnen de familie.
Zorg in families kan de vorm aannemen van wat Land en Rose (1985) ‘verplicht
altruïsme’ hebben genoemd, met alle gevolgen van dien voor de kwaliteit.
Dit betekent dat professionele zorg niet alleen een belangrijke voorwaarde is om
het informele zorgpotentieel te behouden, maar ook om te zorgen dat die zorg
goed is. Meestal houden mantelzorgers het juist vol, en hebben ze voldoening bij
het geven van zorg, als ze door de formele zorg goed worden ondersteund en als
de professionele zorg zo nodig alternatieven biedt. Dit betekent ook een verandering
in het denken in de organisatie van professionele zorg. Belangrijk is dat
mantelzorgers niet alleen gezien worden als hulpbron om tekorten aan te vullen –
zoals nu als regel het geval is. Informele zorgers moeten door de professionele
zorg serieus genomen worden, en wel op twee manieren. In de eerste plaats als
medecliënt: informele zorgverleners hebben vaak ook hulp nodig, bijvoorbeeld
in de vorm van respijtzorg – het tijdelijk overnemen van de zorg om een mantelzorger
de gelegenheid te geven om op adem te komen en bijvoorbeeld op vakantie
te gaan. In Engeland hebben mantelzorgers zelfs recht op een aparte indicatie
voor zorg. De wmo die in Nederland in 2007 wordt ingevoerd, gaat die faciliteit
ook kennen.