De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

230
de verzorgingsstaat herwogen
voorzieningen waarop men zelf nooit aanspraak zal kunnen maken. Hierdoor
rijst de vraag wat de legitimiteit is van de bestaande leeftijdsafhankelijke regelingen.
Onderzoek leert dat jongeren in toenemende mate vraagtekens plaatsen achter de
statusverschillen die de Nederlandse verzorgingsstaat (re)produceert (Van Dalen
en Henkens 2004; Bureau Veldkamp 2004). Wat daarbij opvalt, is dat 65-plussers
en jongeren tot 35 jaar het vaak met elkaar eens zijn als het gaat om kwesties als
langer doorwerken, verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd, fiscalisering
van de aow, of een sollicitatieplicht voor ouderen (www.21minuten.nl). Het is de
leeftijdscategorie daartussen die daar anders over denkt. Op de keper beschouwd
tekent zich in Nederland dus niet zozeer een conflict af tussen ‘jong’ en ‘oud’,
maar eerder een conflict tussen twee specifieke generaties, namelijk tussen de
zogenaamde ‘prestatiegeneratie’ en de ‘protestgeneratie’.
Generatieconflict?
De protestgeneratie is geboren tussen 1945 en 1955, en is nu tussen de vijftig en
zestig jaar oud. Deze generatie groeide op onder condities van een snel stijgende
welvaart, kende gunstige levenskansen en de leden ervan hechten sterk aan
democratisering en een informalisering van sociale relaties (Becker 1997). De
prestatiegeneratie zijn de mensen die geboren zijn na 1970 en die nu maximaal
35 jaar zijn. Gedurende de formatieve periode van deze generatie, grotendeels
samenvallend met de jaren negentig, trok de arbeidsmarkt aan, stond de verzorgingsstaatdiscussie
in het teken van bedrijfsmatiger werken en werd het klassieke
liberale idee dominant dat iedereen zijn eigen kansen kan creëren en dat ‘winst’ of
‘verlies’ tijdens het leven dus primair te danken of te wijten zijn aan individuele
verdienste en inzet, of het gebrek daaraan.
Vanuit het perspectief van de prestatiegeneratie bezien, is de verzorgingsstaat
gaan samenvallen met die onderdelen ervan die ten dienste staan van inkomensbehoud
van ouderen: de eerste en de tweede pensioenpijler, de gezondheidszorg,
ontslagbescherming, hypotheekrenteaftrek en, meer recentelijk, de levensloopregeling.
De verdelingen van baten en lasten die deze regelingen genereren,
zouden door de jongste generaties steeds meer als illegitiem worden beschouwd.
In deze paragraaf wordt onderzocht of er (1) objectieve indicaties zijn van een
ongelijke intergenerationele verdeling van toegangs- en doorstroomkansen op de
arbeidsmarkt, en (2) sprake is van een ongelijke inkomens- en vermogensverdeling
die aanleiding zouden kunnen geven tot intergenerationale conflicten over
de principes achter de verdeling van kosten en baten over generaties. En zo ja, wat
zou daaraan gedaan kunnen worden?
8.4.1 oud en jong op de arbeidsmarkt
Opmerkelijk aan de Nederlandse arbeidsmarkt is lange tijd geweest de relatief
lage arbeidsparticipatie van zowel jongeren als ouderen. Beide groepen kennen
een tamelijk hoge werkloosheid; bij jongeren is dat met name conjunctureel