De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

122
de verzorgingsstaat herwogen
om voldoende capaciteit beschikbaar te krijgen. Als we de omvang van het
financiële probleem in perspectief plaatsen, blijkt in ieder geval dat Nederland
in vergelijking met de landen om ons heen een relatief klein probleem heeft.
De nadruk ligt hierbij op het woord ‘relatief’; er kan ook gesteld worden dat
het probleem in andere Europese landen nog aanzienlijk groter is. Die relatief
gunstige situatie heeft met een aantal zaken te maken.
Allereerst treedt de vergrijzingsgolf in Nederland relatief laat op. Wij hebben nu
een vergrijzingsniveau dat in een land als Zweden al twintig jaar geleden bereikt
was. In Nederland is nu 13 procent van de mensen boven de 65 jaar, in Frankrijk is
dat 16,2 procent, in Duitsland 16,9 procent en in Zweden inmiddels 17,2 procent.
Gevoegd bij een dalend kindertal heeft dat ertoe geleid dat in landen als Duitsland
de omvang van de bevolking al afneemt, ondanks een positief migratiesaldo.
In de meeste landen in Oost-Europa gaat deze ontwikkeling nog sneller: daar
worden minder mensen geboren dan er overlijden, en is er bovendien sprake van
netto-emigratie. Dat Nederland er relatief goed uitspringt, heeft alles te maken
met het gegeven dat Nederland verhoudingsgewijs lang steunde op vrouwen die
voltijds huisvrouw waren. Werden in Nederland in de jaren zestig tijdens de
economische hoogconjunctuur mannelijke arbeidskrachten uit het mediterrane
gebied gehaald, in de Scandinavische landen werd toen al uitgebreid ingezet op
het verhogen van de arbeidsparticipatie van vrouwen. In demografische zin heeft
dat ertoe geleid dat Nederlandse vrouwen lang doorgegaan zijn met het krijgen
van relatief veel kinderen; in de jaren zestig bijvoorbeeld gemiddeld drie in plaats
van twee. Dat heeft ertoe geleid dat het aandeel jongeren in de Nederlandse
samenleving ten opzichte van het aantal ouderen relatief hoog is. Die dependency
ratio die hier de uitdrukking van is, laat ook zien dat Nederland beter af is dan de
meeste buurlanden. Onze vergrijzingsgolf komt relatief laat, en dat geeft ons de
kans om ons goed te prepareren en te leren van de ervaringen elders.
Een tweede relativering ligt in het gegeven dat de Nederlandse bevolking wel
ouder wordt, maar minder snel dan in de meeste landen om ons heen. Al sinds de
jaren vijftig stijgt de levensverwachting, en wel behoorlijk fors: gemiddeld stijgt
in de oecd-landen de levensverwachting iedere zes jaar met een jaar. Dat is op
zichzelf al een opvallend – en nog niet helemaal verklaard – gegeven, want de
verwachting was dat met het ouder worden van de bevolking de biologische
grens van het menselijk lichaam in zicht zou komen, en dat de stijging van de
levensverwachting dus niet in een lineaire lijn kan doorgaan. Opvallend is echter
dat die stijgende trend zich tegenwoordig in Nederland minder duidelijk voordoet.
In de recente vergrijzingsstudie van het cpb (2006) wordt nu uitgegaan van
een levensverwachting van mannen van 79,6 jaar (in de vergrijzingsstudie van
het cpb van 2000 was nog uitgegaan van 81 jaar) en van vrouwen van 82,6 jaar
(was eerder 83,6 jaar). Was Nederland tot 1964 nog koploper in de wereld als het
ging om levensverwachting, die levensverwachting is hier minder gestegen dan
elders, en nu bevindt Nederland zich op het niveau van het gemiddelde van de
oecd (waarin zich ook landen als Mexico en Turkije bevinden). Deze ontwikkeling
kan onvoldoende worden verklaard door bijvoorbeeld verhoogde perinatale