De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

90
de verzorgingsstaat herwogen
denken over de spanning tussen economische en sociale prestaties. Dat blijkt ook
uit andere zaken. Zo is een goede toegang tot opleidingen bevorderlijk voor de
productiviteit, economische groei en sociale cohesie. Een sociaal vangnet reduceert
armoede en sociale instabiliteit. Armoede is slecht voor elke economie, in
het bijzonder wanneer de armoede van generatie op generatie wordt doorgegeven,
waardoor sommige groepen worden uitgesloten van economische vooruitgang.
Sociaal beleid kan dus ook een investering zijn in duurzame economische
regelingen die een solide basis vormen voor flexibiliteit en het nemen van risico’s.
Het idee is dat mensen eerder van baan veranderen als ze zich geen zorgen
hoeven te maken over hun sociale verzekeringen of pensioen. Actief arbeidsmarktbeleid
draagt er verder aan bij dat werklozen in contact blijven met de
‘normale’ arbeidsmarkt. En sociale partners zorgen voor een zeker vertrouwen
en arbeidsrust, hetgeen de productiviteit bevordert. Sociaal beleid, collectieve
onderhandelingen en werknemersparticipatie kunnen bovendien zorgen voor
een aantrekkelijk investeringsklimaat en voor hoogopgeleide, productieve
arbeidskrachten.
Voor alle duidelijkheid: sociaal beleid is op zichzelf geen productiefactor. Om
steekhoudende uitspraken te kunnen doen over de relatieve economische betekenis
van sociaal beleid, is het steeds nodig om de aandacht te richten op specifieke
combinaties van instituties en soorten beleid die worden toegepast in diverse
constellaties van problemen. Sommige sociale regelingen hebben een negatieve
invloed op economische groei. Te genereuze en te langdurige uitkeringen ondermijnen
de neiging om weer aan het werk te gaan, dragen bij aan hoge belastingen,
en leiden tot hoge loonkosten. Ook het beginnen van een eigen onderneming
wordt erdoor ontmoedigd. Op eenzelfde wijze zorgen te rigide vormen van
ontslagbescherming voor hoge kosten bij het aannemen en ontslaan van personeel,
terwijl armoede en inactiviteit menselijk kapitaal vernietigen. Dit leidt tot
de conclusie dat de verhouding tussen sociaal beleid en economische prestaties
minder evident negatief is dan vaak wordt verondersteld, en dat het zaak is om te
kijken naar de precieze vormgeving van verzorgingsstaatarrangementen.
Modellen?
Sapir (2005) heeft aan de hand van recente ontwikkelingen op macroniveau de
volgende schematische conclusie getrokken. Zowel Angelsaksische als continentale
landen lijken geconfronteerd te zijn met een uitruil tussen doelmatigheid en
rechtvaardigheid. Angelsaksische verzorgingsstaten hebben een efficiënt model
maar houden sociale ongelijkheid in stand, terwijl continentale verzorgingsstaten
een sociaal rechtvaardiger maar minder efficiënt systeem hebben. Scandinavische
en mediterrane verzorgingsstaten worden niet geconfronteerd met
een dergelijke uitruil. Scandinavische verzorgingsstaten zijn grosso modo zowel
doelmatig als rechtvaardig, terwijl mediterrane het moeten doen met sociale
voorzieningen die noch efficiënt noch rechtvaardig zijn. Sapir komt tot de conclusie
dat inefficiënte verzorgingsstaten op termijn niet te handhaven zijn. Zeker
gezien de groeiende druk op de publieke middelen als gevolg van economische
internationalisatie, veranderingen in gezinssituaties, en vergrijzing.