De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

verzekeren: balanceren tussen onder- en oververzekering
6.6.2 de verzekeringsfunctie in een welvarender samenleving
De functie van verzekering sui generis: afdekken van risico’s
Mensen sluiten verzekeringen af tegen ziekte, diefstal, stormschade, riskante
investeringsprojecten, en nog veel meer. Het voordeel van ‘verzekeren’ sui
generis is dat risico’s worden gedeeld. Een verzekering is dus een economisch
‘goed’: veel mensen hebben er behoefte aan omdat ze risico’s het liefst willen
vermijden. Risico lopen wordt beschouwd als een disutility; een verzekering
tegen een risico is daarmee een utility. ‘Normale’ mensen zijn nu eenmaal risicomijders,
wat ook in veel economisch-psychologische experimenten is vastgesteld.
Vanuit het oogpunt van risicomijding maakt het niet uit of die verzekering
een private (vrijwillig afgesloten) of publieke verzekering betreft.
De functionaliteit van verzekeren is niet constant in de tijd, maar verandert mee
met veranderende condities en configuraties. In dat licht valt te veronderstellen
dat in een welvarender samenleving mensen meer eigen draagkracht hebben om
bepaalde risico’s zelf te dragen, waardoor de behoefte aan collectieve risicodeling
afneemt. Feitelijk blijkt deze eerste intuïtie echter gelogenstraft te worden:
ook in een welvarende(r) samenleving willen mensen hun risico’s graag afgedekt
hebben. Er zijn (ten minste) één sociologische en twee economisch-theoretische
hypothesen ontwikkeld om die onverminderde risicoaversie te kunnen
verklaren. Een eerste verklaring kan worden gevonden bij de socioloog Beck
(1986) die analyseert hoe onze moderne samenlevingen steeds meer risico’s
percipiëren, terwijl de risicoaversie van mensen toeneemt als hun welvaart
stijgt. Een tweede hypothese, afkomstig uit de economische theorie, is dat aan
de mate van risicoaversie van mensen als zodanig niets verandert als ze welvarender
worden, maar dat ze zich door hun stijgende welvaart (en het afnemende
grensnut van die extra welvaart) meer verzekeringen kunnen permitteren. Een
derde hypothese is gebaseerd op de economisch-psychologen Kahneman en
Tversky (2000) en hun prospect-theorie: mensen hanteren een heel andere
calculatie bij neerwaartse dan bij opwaartse risico’s (‘kansen’). Anders gezegd:
de weerzin om door een bepaalde bodem te zakken is verhoudingsgewijs veel
groter dan het nut dat men ontleent aan groei- en winstkansen. En het is met
name die diepe risicoaversie die ertoe leidt dat mensen – ook als ze zich dat wel
zouden kunnen veroorloven – geen afscheid nemen van verzekeringen, of die
nu privaat of publiek zijn.
De implicatie van die breed gevoelde risicoaversie in onze samenleving is dat
we eerder meer dan minder belang gaan hechten aan allerlei vormen van verzekering.
8 Over mate en vormen vallen natuurlijk steeds (politieke) discussies
te voeren (zie box 6.2), maar omdat markten nu eenmaal voor bepaalde risico’s
geen voor iedereen adequate verzekeringen aanbieden, is ook de verzekeringsfunctie
van de verzorgingsstaat here to stay.
169