De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

174
de verzorgingsstaat herwogen
voor geen oplossing. Deze verschuiving helpt ook om te voorkomen dat de verzekeringsfunctie
een te zwaar financieel beroep doet op de verzorgingsstaat, waardoor
onvoldoende financiële ruimte over zou blijven om nieuwe risico’s met faciliterende
voorzieningen tegemoet te treden en de andere verzorgingsstatelijke
functies te vervullen.
Oververzekerd
Veel traditionele sociale zekerheid – werknemersverzekeringen en aow – is erop
gebaseerd dat als mensen ouder worden, ze minder productief worden, en een
toenemend risico lopen van baan- en inkomensverlies. Die risico’s worden niet
alleen opgevangen door de aow en pensioen, maar ook door vut, ww, wao, en
zw. In al deze regelingen zijn ouderen (zwaar) oververtegenwoordigd. De vraag
is of deze oorspronkelijke rationale van productiviteitsverlies aan het einde van
het (werkzame) leven nog volledig opgaat. In de eerste plaats worden mensen
tegenwoordig gemiddeld zo’n vijftien jaar ouder dan sinds de invoering van deze
regelingen, zo’n zestig tot honderd jaar geleden. Door de algehele verbetering van
de levensstandaard en de (volks)gezondheidszorg hebben de meeste mensen niet
alleen een langer leven, maar ook een langer leven in – grosso modo – goede
gezondheid. Gevolg van de traditionele regelingen in de huidige tijd is: (1) dat er
een groot productief potentieel onbenut blijft – wat steeds meer kwestieus wordt,
zeker als over enkele jaren het arbeidsaanbod in Nederland gaat teruglopen
(Derks 2006), en (2) – anders dan in ieder ander tijdperk van de menselijke
geschiedenis – 55-plussers er gemiddeld genomen ‘warmpjes’ en goed verzekerd
bijzitten. ‘Warmer’ dan functioneel is in een samenleving die tegelijkertijd verzekeringstekorten
constateert bij met name mensen in het ‘spitsuur van het leven’,
waarin tegelijkertijd baanrisico’s, kinderen (of wensen daartoe), opleidingen,
hypotheeklasten, en zorg voor ouders gecombineerd moeten worden. Daar komt
bij dat Nederland meer aan tweedepijlerpensioen doet dan welk ander land ter
wereld. Wat dat betreft lopen we zeker voor op de meeste andere (Europese)
landen die veel grotere problemen gaan krijgen met de aanstaande vergrijzingsrekening.
Die prioriteit concurreert echter met andere publieke en/of private uitgaven.
Gezien de uitdagingen waar we nu voor staan, is ‘oud’ oververzekerd in onze
verzorgingsstaat en ‘jong’ onderverzekerd.
‘Nieuwe risico’s’ vergen betere voorzieningen
De Nederlandse overheid heeft zich van oudsher verre gehouden van het voeren
van een bevolkingsbeleid. Dat stond na de Tweede Wereldoorlog in een kwaad
daglicht (en daarvoor deden we het trouwens ook niet; er is eenvoudigweg geen
traditie in). Verder was er, met een jonge bevolking, decennialang ook weinig
reden om hierover na te denken: de demografische boom zag er goed uit. Juist
deze relatief jonge bevolking maakte het na de oorlog mogelijk om een ruim
pensioenstelsel (eerste en tweede pijler) op te bouwen. En vanaf de jaren zestig
werden hoogconjuncturele tekorten op de arbeidsmarkt opgevangen door mediterrane
arbeidskrachten aan te trekken. Het krijgen en opvoeden van kinderen is
in Nederland tot op heden voornamelijk opgevat als een cultureel gegeven of een
individuele keuze (met in de verzuilde tijd voor de katholieke zuil invloed van de