De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

260
de verzorgingsstaat herwogen
9.4 andere verantwoordelijkheidsverdeling
Het is nodig en wenselijk om meer werk te gaan maken van verheffen en verbinden,
zo is de boodschap. Dat geeft richting aan het te voeren beleid, maar heeft
ook implicaties voor de verantwoordelijkheidsverdeling. Verzorgen en verzekeren
moeten en kunnen weer meer een verantwoordelijkheid van burgers worden,
waarbij de overheid vooral een kaderstellende rol vervult, terwijl verheffen en
verbinden vragen om een actiever en offensiever optredende overheid.
Bij verzorgen en verzekeren zal de overheid een kaderstellende taak moeten
behouden, maar veel van de invulling kan aan anderen worden overgelaten. Dat
moet leiden tot meer ruimte voor individuele variatie, tot differentiatie in arrangementen
en tot minder uniforme regelingen. In de zorg betekent dit bijvoorbeeld
dat de komende jaren een grotere speelruimte kan ontstaan voor betrokkenen
in de langdurige zorg voor ouderen (awbz), opdat er een breder en diverser
scala van voorzieningen (woon-zorgcombinaties) komt. Die voorzieningen zullen
zich directer moeten richten op gebruikers en zich ook tegenover hen moeten
verantwoorden. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door de financiering een minder
centralistisch karakter te geven, meer ruimte te scheppen voor private betalingen
en verder te gaan op de weg van vraaggebonden financiering, een weg die in
landen als Oostenrijk, Finland en Duitsland al langer ingeslagen is.
In de sociale zekerheid zou de vorm en mate waarin de oude dag verzekerd is,
meer ruimte moeten bieden voor individuele preferenties. In Nederland is een
sterk accent komen te liggen op het verzekeren van de oude(re) dag. Dat paste bij
een generatie die niet over eigen middelen beschikte, en aan wie het maken van
langetermijnkeuzes ook niet goed toevertrouwd kon worden. Dat beeld is aan het
veranderen. De inkomens- en vermogenssituatie van oudere mensen vertoont
een grotere heterogeniteit (sommigen hebben inmiddels een ruim pensioen en
een huis met een afgeloste hypotheek, terwijl anderen louter zijn aangewezen op
de aow). Het verdient dan ook aanbeveling om niet langer aan iedereen de plicht
op te leggen de oude dag zo zwaar te verzekeren als nu de standaard is geworden.
Een iets minder zwaar regime, en de mogelijkheid om daarbinnen meer individuele
keuzen te maken, zijn passender bij deze tijd. In het verlengde daarvan ligt het
ook voor de hand om de uitvoering en de maatvoering van de sociale zekerheid
weer meer in handen te leggen van de partijen die daar het meeste belang bij
hebben – werknemers en werkgevers en hun representatieve organisaties – in het
bijzonder voor zover het gaat om risico’s die ze zelf kunnen beïnvloeden.
Tegenover deze overheid die zich meer beweegt in de richting van een kaderstellende
rol bij verzekeren en verzorgen, staat een overheid die als het gaat om
verheffen en verbinden nadrukkelijk aanwezig is, initiatief neemt en aanspoort.
De publieke verantwoordelijkheid voor opvoeding, scholing en sociale samenhang
moet weer nadrukkelijker gevoeld worden en de overheid moet zich daarop
ook laten aanspreken. Het klassieke beleidsinstrumentarium van wetten, regels
en financieringsbronnen is daarbij vaak wel een noodzakelijke voorwaarde, maar