De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

verzekeren: balanceren tussen onder- en oververzekering
kerk, maar niet van de overheid). Pas op dit moment ziet men een rol weggelegd
voor de overheid bij het faciliteren van de mogelijkheid van mensen om kinderen
te krijgen en op te voeden. Tot op heden heeft de overheidsrol ten aanzien van
kinderopvangvoorzieningen en dergelijke zich voornamelijk beperkt tot enig
financieel bijpassen, maar we zijn hier ver verwijderd van bijvoorbeeld de Scandinavische
voorzieningenniveaus. Het krijgen van een kind vertaalt zich in
Nederland dan ook direct in een beduidende afname van de koopkracht van de
ouders: gemiddeld daalt hun bestedingsruimte met een vijfde (Bos en Hooghiemstra
2004, p. 66). Dit ‘gezinsdal’ wordt voornamelijk veroorzaakt doordat
vrouwen in deeltijd gaan werken als ze moeder worden of helemaal stoppen
met werken. Internationaal-vergelijkenderwijs kan gesteld worden dat de Nederlandse
verzorgingsstaat hier onderverzekert (Kremer 2005, hoofdstuk 5). De
conclusie ten aanzien van de zogenaamde nieuwe risico’s is daarmee dat er hier
nog ruimte is om voorzieningen te verbeteren.
Vergrijzing stelt nadere eisen aan ons verzekeringssysteem én aan ons
arbeidsstelsel
Vergrijzing is een probleem dat we lang van tevoren kunnen zien aankomen: het
is een trend die zeker is. Beleidsmatig ‘niets doen’ is dan ook onverstandig. Naarmate
er tijdiger beleid op de vergrijzing wordt gevoerd, is het palet aan opties
groter. Bovendien is er dan ook een lange periode beschikbaar om aan oplossingen
te werken; die oplossingen hoeven dus niet allemaal morgen of volgend jaar
ingevoerd te worden – er is geen reden voor paniek. Maar er is ook geen reden
voor uitstel. Recente vooruitberekeningen van het cpb (2006) laten zien dat de
vergrijzing die ons tot 2040 – wanneer de vergrijzingslast maximaal is – te wachten
staat, ingrijpende repercussies heeft. De kosten van pensioenen, aow en
gezondheidszorg zullen sterk stijgen als onderdeel van het nationaal inkomen.
Zonder nadere en tijdige beleidsmaatregelen betekent dit dat het financieringstekort
en de staatsschuld na 2010 sterk zullen gaan oplopen. De te nemen maatregelen
kunnen in ten minste vier hoofdrichtingen worden gezocht: (1) ouderen
gaan (weer) langer doorwerken, (2) geleidelijke afschaffing van het ouderentarief
in de inkomstenbelasting (zodat ook aow’ers mee blijven betalen aan collectieve
voorzieningen), (3) een geleidelijke verhoging van de aow-leeftijd (naar bijvoorbeeld
67 jaar 9 ), en (4) in het algemeen de arbeidsparticipatie zo hoog mogelijk
zien te krijgen (zie ook wrr 2000): een investering in het draagvlak van de
samenleving.
Dat ouderen langer (moeten en kunnen) doorwerken is al langer in discussie. Door
het aantrekken van de economie, en de beperking van de routes van vervroegde
uittreding, stijgt de participatie van de groep tussen de 55 en 65 jaar ook weer. Die
stijging is al zo’n tien jaar voorzichtig gaande, maar daar kan nog meer bereikt worden.
Verder lopen er momenteel debatten over de Nederlandse pensioenleeftijd.
Een afnemende productiviteit bij klimmende leeftijd – van oudsher, in een tijd
met merendeels ‘slijtende’ beroepen, de ratio achter een pensioenleeftijd rond het
65ste jaar – is niet meer vanzelfsprekend. Stratenmakers, vuilnisophalers en dergelijke
beroepen hebben nog steeds met fysieke slijtage te maken, en dat geldt ook
175