De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

224
de verzorgingsstaat herwogen
Wat hierbij echter wel moet worden bedacht, is dat individuen en groepen van
opvatting kunnen verschillen over welke ongelijkheden legitiem zijn, en welke
niet. Zo is een sterk gesegregeerde samenleving denkbaar waarin verschillende
groepen er eigen morele opvattingen op na houden over wat al dan niet legitieme
ongelijkheden zijn. Zolang er sprake is van een sterke mate van groepsautarkie
hoeft dat niet tot al te grote conflicten te leiden. In zekere zin voldeed het traditionele
Nederlandse zuilenstelsel aan dit beeld (Lijphart 1968). Maar dat is anders
geworden in de hedendaagse Nederlandse samenleving; een samenleving van
grote en groeiende individuele en collectieve functionele afhankelijkheden.
Onder dergelijke omstandigheden is een zekere overeenstemming over verdelingscriteria
noodzakelijk om verdelingsconflicten te voorkomen en afwendgedrag
onder ‘verliezers’ of ‘winnaars’ tegen te gaan.
Ontmoeting, contact en wederzijdse identificatie
Culturele verheffingsinstrumenten zijn vaak controversieel. Daarom is het raadzaam
om het proces van voorleven en corrigeren over te laten aan het maatschappelijke
verkeer tussen burgers. Dat vereist wel dat burgers elkaar inderdaad ook
ontmoeten. De overheid kan sociale overeenstemming het best vergroten door
onderlinge contacten tussen de leden van verschillende maatschappelijke groepen
te stimuleren. Daarmee kan een proces van wederzijdse identificatie in gang
worden gezet en wordt uitwisseling (en daarmee transformatie) van inzichten en
perspectieven mogelijk gemaakt (zie ook rmo 2005a; 2005b). Het gaat daarbij
deels om de verheffende overdracht van de conventies en gedragsregels van de
middenklasse aan lagere klassen en aan nieuwkomers, maar ook om de continue
wederzijdse toetsing van onderliggende waarden en normen. Verbinden is
immers, anders dan verheffen, een tweezijdig proces. Ook leden uit meerderheidsgroepen
dienen zich in te leven en rekening te houden met anderen en waar
nodig aan te passen. Contact zorgt ervoor dat men een genuanceerder beeld krijgt
van de ander; het voorkomt stereotypering. Fysieke nabijheid maakt het overnemen
van gedragsregels door voorbeeldwerking mogelijk, en vergroot daarmee de
stijgingskansen van nieuwkomers. Maar het kan tegelijk ook de kennis van en het
begrip voor andere praktijken, rituelen en gewoontes vergroten en daarmee
bijdragen aan een groter wederzijds begrip. De achterliggende gedachte is dat
identificatie ontstaat door gezamenlijk handelen en door fysieke nabijheid.
Om deze positieve effecten te kunnen genereren moeten de contacten aan drie
voorwaarden voldoen, zo leert sociologisch onderzoek (Pettigrew 1998; Estlund
2003). Ten eerste moet er sprake zijn van een relatief gelijke status binnen de situatie
in kwestie. Ten tweede moet er een gedeeld doel zijn. Ten derde moet er een
functionele noodzaak tot samenwerken zijn. Aan deze voorwaarden voldoet
slechts een beperkt aantal ‘ontmoetingsplaatsen’ in de Nederlandse samenleving.
Vrijwilligerswerk speelt van oudsher hier een rol, en ook de rol van sportverenigingen
wordt in dit opzicht in toenemende mate (h)erkend. De meest substantiële
zijn echter de school, de werkplek en, wellicht, lagere territoriale schaalniveaus
als de stad, de wijk of de buurt. In het vervolg van dit hoofdstuk wordt
daarom nagegaan hoe het is gesteld met deze ontmoetingsplaatsen, hoe contact