De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

228
de verzorgingsstaat herwogen
8.3.1 wat te doen?
Arbeidsmarkt
Allereerst is van belang om de omvang van de groep van ‘onverhefbaren’ zo
gering mogelijk te maken. Succesvolle verheffing vermindert de ernst en omvang
van de verbindingsopdracht. Maar zelfs als het onderwijsbestel zou functioneren
als een ‘geoliede verheffingsmachine’, zou er een restgroep blijven. Een menswaardige
plaatsmaken voor deze groep mensen vraagt aanpassingen op de
arbeidsmarkt. Dat vereist van betrokken partijen – overheid, werkgevers en werknemers
– een heroriëntatie op de voornaamste criteria die worden gehanteerd om
bestaande arbeidsmarktinstituties de maat te nemen en nieuwe te ontwerpen.
Stijgende kwalificatie-eisen en maximalisatie van het rendement op investeringen
in menselijk kapitaal kunnen een te hardvochtige arbeidsmarkt tot gevolg
hebben. Om die reden is het zinvol om arbeidsmarktinstituties, zoals gesubsidieerde
arbeid, ook te beoordelen op basis van het criterium van ‘zachtmoedigheid’,
zoals dat in de slotparagraaf van hoofdstuk 7 beschreven is.
Hoewel er in Nederland al geruime tijd ervaring bestaat met verschillende
vormen van gesubsidieerde arbeid, is het van belang om deze interventies niet
langer primair in de sleutel van in- en doorstroom te zetten. Ten eerste omdat
wat reguliere arbeid kan zijn ook reguliere arbeid moet zijn. En ten tweede omdat
daarmee te vaak valse verwachtingen worden gewekt, met mogelijk demotiverende
effecten. De meeste instromers zijn nooit doorgestroomd en hebben als
gevolg daarvan ook nooit de kans gehad om hun gesubsidieerde functies naar
waarde te schatten. Het element van zachtmoedigheid waarvan gesubsidieerde
arbeid een uitdrukking is, impliceert een ander type beoordeling dan de rendements-
en productiviteitslogica die op de reguliere arbeidsmarkt prevaleert, en
dient ook als zodanig te worden begrepen en gepresenteerd. Om te voorkomen
dat sommige groepen laagopgeleiden zich overbodig voelen, zal aan de onderkant
van de arbeidsmarkt permanente overheidsaandacht nodig zijn. Arbeid is immers
in toenemende mate het belangrijkste integratiekader in Nederland. De vorm
waarin dat gebeurt, moet mee kunnen bewegen met conjuncturele ontwikkelingen,
maar wel uitdrukking geven aan de ‘zachtmoedigheid’ van de meritocratie.
Ook aan de bovenkant van de arbeidsmarkt dreigt een verbindingstekort als door
schaarste aan hooggekwalificeerde werknemers de prijs van dit type arbeid sneller
stijgt dan die van andere typen arbeid. Effectieve verheffing is waarschijnlijk
het meest probate middel om dit verbindingstekort te verminderen. Dat wil
immers zeggen dat alles in het werk wordt gesteld om talent maximaal te ontwikkelen
en uitval zoveel mogelijk wordt tegengegaan. Hoe meer jongeren instromen
in het tertiair onderwijs, hoe groter het aanbod van hoogopgeleide werknemers,
hoe geringer de opwaartse druk op de beloning voor hooggeschoolde
arbeid die wordt veroorzaakt door economische structuurveranderingen. Zo
bezien schuilt er een spanning tussen de toegenomen rendementspressie waar
het (hoger) onderwijs mee te maken heeft en de verhoogde toegangsselectiviteit
waarin dat zou kunnen resulteren enerzijds, en anderzijds de verbindingsop