De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

218
de verzorgingsstaat herwogen
hulpbronnen ter verwerving van andere beloningen in andere maatschappelijke
arena’s, zoals die van werk, huisvesting, sociale relaties, prestige of huwelijkspartners.
In een samenleving als de Nederlandse waarin de toegang tot cruciale
hulpbronnen niet uitsluitend verloopt via inkomen, maar ook via beginselen van
solidariteit en sociale rechtvaardigheid, is dat een onwenselijke ontwikkeling
(Van Oorschot 2002).
Verder is het, gegeven de cognitieve beperkingen die menselijke actoren nu
eenmaal eigen zijn, ten principale onmogelijk om ‘de verheffingsmachine’
perfect te laten functioneren. Er zal altijd talent niet of pas veel te laat worden
ontdekt, en er zullen ook dan fouten worden gemaakt bij de verdeling van talenten
over maatschappelijke posities. Om deze redenen is het van belang dat het
idee van ‘nieuwe rondes, nieuwe kansen’ op een of andere wijze in de Nederlandse
verzorgingsstaat gestalte krijgt. Een aanknopingspunt daarvoor is bijvoorbeeld
de levensloopregeling, die in zijn huidige vormgeving onbevredigend functioneert.
Wanneer het beleid ervoor opteert om door te gaan met deze regeling
dient ze genereuzer te worden en moet ze met name ook voor kapitaal zwakkeren
gemakkelijker toegankelijk worden gemaakt. Verder zouden de prikkels van de
regeling zodanig moeten worden verlegd dat het doel ervan werkelijk het stimuleren
van investeringen in het eigen menselijk kapitaal wordt in plaats van
primair het kopen van vrije tijd. Zo’n levensloopregeling ‘nieuwe stijl’ zou een
financiële infrastructuur kunnen bieden voor een adequaat vormgegeven stelsel
van tweede- en derdekansonderwijs, waarmee ‘laatbloeiers’, ‘uitvallers’ en
‘lastpakken’ niet langer op grond van een mislukte cito-toets of een moeizame
schoolcarrière veroordeeld zijn tot een bestaan in de marge van de Nederlandse
arbeidsmarkt.
Tot slot zullen ook in een verzorgingsstaat die er meer werk van maakt om verheffingstekorten
te bestrijden, voorzieningen nodig blijven om ook kansarme
mensen (die dus niet goed te verheffen zijn) een menswaardig bestaan te garanderen.
Door van het Nederlandse onderwijsbestel een effectievere ‘ontdekkingsen
ontplooiingsmachine’ te maken, kan deze groep verkleind worden, maar ze zal
niet verdwijnen. Tegenover het krimpende effect van een effectiever onderwijsbestel
staat immers het groeiende effect van hogere functie-eisen als gevolg van
economische, organisatorische en technologische vooruitgang (Tinbergen 1975).
Een menswaardig bestaan voor deze kansarme groep zal vorm moeten krijgen via
kwalitatief hoogstaande diensten op het gebied van onderwijs, activering,
opvang en zorg, maar ook via de subsidiëring uit publieke middelen van functies
die nimmer zullen kunnen rekenen op marktconforme opbrengsten.