De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

de verzorgingsstaat: permanente discussie?
Beveridge-rapport uit Engeland. Maar het duurde nog geen twee jaar voordat
duidelijk werd dat de centrale rol die in het rapport aan de overheid was toebedacht,
niet kon rekenen op ruime steun in de Nederlandse samenleving. Drees
(1945-1958) is vervolgens gaan werken aan een invulling waarin een brede groep
maatschappelijke actoren een substantiële rol kreeg. Gaandeweg werd zo de
conceptuele helderheid van het rapport-Van Rhijn ingeruild voor een pragmatisch
zoeken naar haalbare modellen. En toen in de jaren zestig de kvp’er Veldkamp
als minister van Sociale Zaken (1961-1967) werkte aan de uitbouw van een
aantal sociale zekerheidsregelingen, leidde dit aanvankelijk tot een breed draagvlak
voor enkele nieuwe wetten, maar toen diezelfde Veldkamp in de jaren
zeventig in opdracht van de regering het geheel aan sociale zekerheidsregelingen
in één (wets)systematiek mocht proberen onder te brengen, strandde zijn poging
uiteindelijk en werd zijn opdracht ingetrokken, omdat de inzichten in de loop
van dat (lange) proces gewijzigd waren.
Historisch product
Dat de verzorgingsstaat een ingewikkeld historisch ‘product’ is, kan ook nog op
een andere wijze geïllustreerd worden. Wie ooit geprobeerd heeft om aan buitenlanders
een belangrijk onderdeel van het Nederlandse stelsel uit te leggen – of het
nu gaat om de wetgeving op het terrein van de gezondheidszorg, de sociale zekerheid
of de volkshuisvesting – heeft ervaren dat veel van de regelingen aan buitenlanders
onlogisch voorkomen. In de praktijk moet dan ook vaak de specifieke
wordingsgeschiedenis erbij gehaald worden om duidelijk te maken waarom iets
is zoals het is. De regels in de gezondheidszorg, die dan weer gebaseerd waren
op aanbodregulering en dan weer op vraagsturing; de regels in sociale zekerheid
die dan weer de verantwoordelijkheid legden bij sociale partners, dan weer bij
de overheid, en dan weer bij tripartiete tussenvormen; de regels in de volkshuisvesting
die dan weer uitgingen van private partijen en dan weer centrale kaderstelling
voorop stelden: het zijn allemaal evenzovele uitdrukkingen van het feit
dat de verzorgingsstaat niet vanuit een blauwdruk ontstaan is, maar door permanente
strijd en het zoeken naar compromissen.
Het feit dat verzorgingsstaten historische producten zijn, heeft nog meer implicaties.
Het betekent bijvoorbeeld ook dat verzorgingsstaten in de loop van de tijd
uiteen kunnen gaan lopen in hun architectuur, niet omdat er wezenlijk verschillende
concepten aan ten grondslag liggen, maar omdat een aantal ‘kleine’ keuzen
achter elkaar een bepaald pad uitzetten waarop nieuwe keuzen vervolgens geënt
worden. Door dergelijke ‘padafhankelijkheden’ kunnen kleine verschillen in
startpositie gaandeweg uitgroeien tot grotere verschillen in uitkomsten. Neem
het verschil tussen de Nederlandse en Deense verzorgingsstaat. Tegenwoordig
wordt dat wel geduid als een verschil tussen een continentale en een Scandinavische
verzorgingsstaat (zie uitgebreider hoofdstuk 4), waarbij het lijkt alsof er ooit
heel verschillende systemen ontworpen zijn. Dat is echter niet het geval. Toen in
de eerste decennia van de twintigste eeuw zowel in Nederland als Denemarken
de strijd woedde rond de vormgeving van sociale verzekeringen, werd in Nederland
na een lange strijd uiteindelijk gekozen voor een model waarin sociale part-
25