De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

4 de nederlandse verzorgingsstaat in
europees-vergelijkend perspectief
4.1 inleiding
de nederlandse verzorgingsstaat in europees-vergelijkend perspectief
De verzorgingsstaat is geen louter Nederlandse aangelegenheid. Dat biedt de
mogelijkheid om een vergelijking te maken met de wijze waarop elders verzorgingsstaten
ingericht zijn en functioneren. Zijn er landen die het beter doen? Die
vraag wordt al jaren gesteld, en ook in dit hoofdstuk zullen we pogen lessen te
trekken uit een vergelijking van Nederland met andere landen. De wijze waarop
die vraag nader gepreciseerd wordt, kent twee hoofdbenaderingen. De economische
benadering gebruikt een dergelijke landenvergelijking veelal om economische
prestaties en sociale prestaties met elkaar te vergelijken. Kan een uitgebreide
verzorgingsstaat wel samengaan met hoge werkgelegenheid enerzijds en goede
macro-economische prestaties anderzijds? Zou een afgeslankte verzorgingsstaat
zoals de Amerikaanse niet veel beter bestand zijn tegen internationale concurrentie,
meer banen scheppen en mensen prikkelen om hard te werken? De politicologisch/bestuurskundige
benadering stelt de vraag vanuit een typologie van
verzorgingsstaten. Doen we er goed aan om de blik richting het noorden te richten
– het Scandinavische model – of is het beter om westwaarts te kijken – het
Angelsaksische model? Het achterliggende idee is dat continentale verzorgingsstaten,
waaronder Duitsland en Frankrijk, en volgens sommigen ook Nederland,
hun langste tijd gehad zouden hebben: ze zijn te duur, de arbeidsmarkten zijn
weinig flexibel en er zijn te weinig prikkels.
De Europese landenvergelijking die in het eerste deel van dit hoofdstuk wordt
gemaakt, laat zien dat er geen uitruil plaats hoeft te vinden tussen sociale rechtvaardigheid
enerzijds en economische groei en werkgelegenheid anderzijds. Getoond
wordt dat de Nederlandse verzorgingsstaat – net als veel Scandinavische –
het relatief goed doet als het gaat om maatschappelijke ongelijkheid, werkgelegenheid
en armoede, maar ook slaagt in het terugdringen van inflatie en het
vergroten van economische groei. De Nederlandse verzorgingsstaat heeft zich
aangepast aan de macro-economische en sociaal-structurele eisen die gesteld
werden. Belangrijker is het dan ook om exacter te bezien waar specifieke structuren
en arrangementen problematisch (kunnen) zijn.
Dat Nederland het relatief goed doet, maakt het debat over een nieuw model –
Scandinavisch of Angelsaksisch – ook minder urgent. Bovendien is het lastig om
buitenlandse praktijken over te planten in de Nederlandse verzorgingsstaatlogica,
laat staan om hele systemen te adopteren. Wel kan Nederland op onderdelen
leren van andere landen. In het laatste deel van dit hoofdstuk wordt daarom
geprobeerd specifieker en diepgaander te kijken naar de functies van de verzorgingsstaat.
Hoe verzorgt, verzekert, verheft en verbindt de Nederlandse verzorgingsstaat?
Kunnen we door een voorzichtige Europese vergelijking al een eerste
duiding krijgen van typisch Nederlandse overschotten en tekorten? De Europese
75