De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

de functies van de verzorgingsstaat
tie, andere vormen aan. Bovendien dienen regelingen, wetten en instituties vaak
meerdere doelen tegelijk. Bij het debat over de introductie van de kinderbijslag in
Nederland in de jaren dertig bijvoorbeeld was voor velen een verzorgingsideaal
uitgangspunt: te veel kinderen leefden in armoede, en er moest voor hen een vorm
van zorg komen. Voor anderen was de kinderbijslag vooral een instrument om
Nederland te verzekeren van voldoende kinderen. Weer anderen zagen het als
een manier om gezinnen in staat te stellen om zich te verheffen, omdat ze nu in
de gelegenheid werden gesteld hun kinderen een gedegen opvoeding te geven.
De introductie van de kinderbijslag had ook tot doel desintegratie tegen te gaan die
het gevolg was van een grote mate van verpaupering onder gezinnen met kinderen.
Verschillende doelstellingen, hetzelfde instrument – al zal duidelijk zijn dat
het antwoord op de vraag of de kinderbijslag bij een oplopend kindertal juist progressief
of degressief moest zijn verschilde al naar gelang het doel dat men aanhing.
Meer dan vier functies
De identificatie van deze vier hoofdfuncties van de verzorgingsstaat impliceert
geen uitputtende opsomming. Ze blijken een sterk fundament te vormen van de
Nederlandse samenleving als we de geschiedenis van de Nederlandse verzorgingsstaat
nader analyseren. Maar soms zijn er ook andere functies herkenbaar.
Zo heeft de verzorgingsstaat soms expliciet een economische functie. In Nederland
is de wao gebruikt om verouderde industrietakken te saneren. Roosevelts
New Deal uit de jaren dertig had al een economische aanjaagfunctie: na de Great
Depression via overheidsinvesteringen in publieke werken en via de introductie
van socialezekerheidsregelingen de vraag van consumenten stimuleren. Soms
ook liggen er bevolkingspolitieke noties aan verzorgingsstaatarrangementen ten
grondslag. De family allowances die Engeland en Australië na de Tweede Wereldoorlog
introduceerden, hadden die functie, net als de regelingen die Frankrijk in
het huidige decennium treft. Weer andere functies zijn minder manifest, maar
wel degelijk traceerbaar. Zo heeft de verzorgingsstaat een grote bijdrage geleverd
aan de veiligheid van de samenleving – een functie die vaak primair in verband
wordt gebracht met politie en rechterlijke macht, maar die in de praktijk ook in
belangrijke mate gevoed is door de aanwezigheid van stabiliserende instituties
als de sociale zekerheid.
Soms wordt aan de verzorgingsstaat ook een verdelende functie toegeschreven,
meestal gaat het dan om de verdeling tussen arm en rijk. In sommige perioden,
bijvoorbeeld in de jaren zeventig van de vorige eeuw, werd verdeling vaak zelfs
als functie bij uitstek gepresenteerd. Bij nadere analyse blijkt de motivatie voor
‘verdelen’ meestal te zijn gebaseerd op ideeën over de noodzaak van het voorkomen
van onhanteerbare spanningen in de samenleving – iets wat valt onder de
functie ‘verbinden’. Verdelen staat meestal ten dienste van verbinden, en daarom
wordt de verdelingsfunctie hier behandeld als een onderdeel van de verbindingsfunctie.
In dit advies zullen we ons verder concentreren op wat we als de vier funderende
functies van de verzorgingsstaat beschouwen: verzorgen, verzekeren, verheffen
37