De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

Een dergelijke benadering heeft een aantal consequenties. Door niet te beginnen
met instituties, ligt het accent van de beschouwing niet onmiddellijk bij praktische
beleidsvoorstellen voor aanpassingen in ingewikkelde stelsels. Dergelijke
bijstellingen zijn relevant, maar relevanter is de vraag in welke richting te veranderen.
Vervolgens kan een veelheid van praktische argumenten meegewogen
worden bij de precieze maatvoering en vormgeving. Een te nadrukkelijk accent
op de laatste aspecten leidt vaak af van de startvraag: wat beogen we?
Een consequentie is ook dat de verzorgingsstaat niet onmiddellijk gelijkgesteld
wordt met het stelsel van sociale zekerheid. In het debat dat de afgelopen dertig
jaar over de verzorgingsstaat gevoerd is, is die gelijkschakeling maar al te vaak
gemaakt, en dan vooral vanuit het perspectief dat de sociale zekerheid een actieve
opstelling van mensen afremt. De vraag hoe activerend een verzorgingsstaat is,
wordt echter ook bepaald door andere instituties, bijvoorbeeld de manier waarop
het onderwijs of de arbeidsmarkt in elkaar zit. Een functioneel perspectief
probeert dus ‘over de instituties heen’ te redeneren. Het omgekeerde is overigens
ook waar: instituties kunnen meerdere functies vervullen. Neem het onderwijs:
het is een manier om mensen mogelijkheden voor later te bieden, maar ook een
manier om sociale verbanden te creëren en maatschappelijke en culturele
waarden over te dragen. Op de ene dimensie is een bepaalde herziening van het
onderwijssysteem wellicht een groot goed, in het licht van een andere misschien
juist niet. De weging van systeemtransformaties is dan ook afhankelijk van de
functie die je aan een institutie toedicht, of, beter gezegd, van de verzameling van
functies.
Het redeneren in termen van functies opent nog een perspectief: het maakt de
vraag mogelijk hoe we de verschillende functies wegen ten opzichte van elkaar.
Juist dat is het type afweging dat relatief weinig plaatsvindt – waar beleidsherzieningen
vaak sterk gekoppeld zijn aan institutionele systemen, wordt een herziening
van de verzorgingsstaat de optelsom van deze herzieningsplannen, die pas
met elkaar in verband worden gebracht als de totale som van de transformatiekosten
berekend moet worden. Maar ook functies verdienen het ten opzichte van
elkaar gewogen te worden.
1.6 opbouw van het rapport
de verzorgingsstaat: permanente discussie?
Redeneren in termen van functies vereist een idee over wat de functies van de
verzorgingsstaat zijn. Nu is het niet mogelijk om die in abstracto te deduceren uit
een vooraf gegeven idee over wat de verzorgingsstaat eigenlijk is. We zagen al dat
er geen ‘eigenlijke’ bedoeling aan de verzorgingsstaat ten grondslag ligt, want er
is geen archimedisch punt, geen startdatum en geen blauwdruk. Wat wel kan, is
nagaan welke functies er in de loop van de afgelopen eeuw aan de verzorgingsstaat
zijn toegeschreven. Het is wat economen de revealed preferences noemen:
datgene wat in brede kring klaarblijkelijk leeft als wens of doel. In hoofdstuk 2
wordt dit perspectief op de functies van de verzorgingsstaat verder uitgewerkt
door een historische reconstructie. Met de opbouw van de Nederlandse verzor-
27