Buiten kerk en moskee

tualiteit genoemd, door De Hart (2014: 101) omschreven als een vorm van spiritualiteit die
zich ‘vaak afzet tegen de dode letter en beheerzucht van de traditionele godsdienstige
instituten, en sterk gericht is op de persoonlijke, subjectieve ervaring’. Dit geldt ook voor
de geïnterviewde spirituele respondenten in dit onderzoek. Sommige hebben zich niet per
se afgezet tegen traditionele godsdienstige instituten, maar zijn op zoek gegaan naar hun
eigen vorm van geloof. In bepaalde gevallen putten ze daarbij op eclectische wijze uit allerlei
(monotheïstische) religies.
Respondenten die wij gesproken hebben en zichzelf als spiritueel beschouwen, hebben,
veelal na een tegenslag, een proces doorgemaakt naar aanleiding waarvan ze zich bezig
zijn gaan houden met spirituele zaken. Ze creëren een eigen vorm van spiritualiteit waarbij
ze gebruikmaken van allerlei filosofieën en religieuze verhalen. Dit kunnen bekende oosterse
filosofieën zijn zoals boeddhisme, yoga, en het daarvan afgeleide mindfulness, maar
ook eclectische ideeën over hoe ieder mens een ziel heeft die voortkomt uit een grote ziel,
soms vermengd met christelijke ideeën en verhalen, bijvoorbeeld over Jezus. Zo zegt een
respondent: ‘[Ik ben] een christen in de zin van: ik ben een volger van Jezus, dat wel, maar
niet een christen zoals in een religie wordt omschreven’ (D22, vrouw, 36 jaar).
Een andere geïnterviewde heeft een amalgaam van allerlei spirituele zaken (wat we in
hoofdstuk 3 hebben aangeduid als bricolage of eclecticisme), waaronder reiki, chakra’s en
handlezingen. Ze zegt bijvoorbeeld over reiki:
Reiki is een handoplegging, om kosmische energie door te geven. Het is niet van jezelf maar
wat binnenkomt geef je door, iedereen kan het, een kind kan het. Mensen raken dat in de
loop van hun leven kwijt door inderdaad opvoeding, scholing, wat allemaal. Sommigen niet,
sommigen behouden het. (D12, vrouw, 56 jaar)
Dit citaat laat mooi zien dat het voor veel hedendaagse spirituelen draait om ‘terugkomen
bij jezelf’. Volgens hen is er diep verscholen in elk persoon een pure authentieke kern, de
onveranderlijke essentie van de betreffende persoon, die letterlijk ‘ont-wikkeld’ moet worden
omdat die pure kern door bijvoorbeeld opvoeding en scholing min of meer versluierd
is geraakt. 5 Die authentieke kern is voor een aantal respondenten tegelijkertijd het echte,
unieke, individuele en pure ‘ik’, maar ook de manier waarop men (weer) in relatie kan
komen te staan met wat vaak wordt geduid als een soort kosmische energie die, afgaande
op de beschrijvingen die de spirituelen hiervan in de interviews geven, enigszins de plaats
lijkt in te nemen die God voor traditioneel-gelovigen heeft. Sommigen van deze hedendaagse
spirituelen hebben zich echter bewust afgekeerd van de kerk, omdat zij het instituut
niet langer geloofwaardig achten. Een voorbeeld daarvan is een man die zichzelf nu
omschrijft als spiritueel. Hij is opgevoed als katholiek, maar rond zijn twintigste is hij gaan
twijfelen over het geloof. Hij zegt hierover:
[I]k had moeite met het feit van dat als je katholiek was, dan kwam je in de hemel maar
degene, de protestanten of de arme negertjes in Afrika, die kwamen niet in de hemel, hooguit
in het vagevuur, als ze een beetje goed hadden geleefd maar, en dat snapte ik niet. Ik
100 z i n g e v i n g z o a l s v e r s t a a n d o o r a t h e ï s t e n , a g n o s t e n e n
h e d e n d a a g s e s p i r i t u e l e n