Buiten kerk en moskee

we dat hier hebben onderzocht, kan worden aangeduid als een zoekoriëntatie (vgl. Batson
en Schoenrade 1991a, 1991b). Dit heeft betrekking op een combinatie van eclecticisme,
waarbij men zich openstelt voor uiteenlopende tradities en bronnen van levenswijsheid, en
een dynamische opvatting van de levensvisie. Die wordt dan opgevat als een altijd voorlopig
evenwicht, waarvan ook twijfels en vragen deel uitmaken, niet alleen stelligheden en
antwoorden.
What’s in a name?
Er zijn flink wat aanduidingen in omloop voor de belevingswereld die in dit hoofdstuk
wordt geanalyseerd, maar geen enkele van de in omloop zijnde termen dekt de lading voldoende.
De termen alternatieve spiritualiteit of paracultuur, bijvoorbeeld, suggereren een
opzichzelfstaand milieu of subcultuur, maar veel wat hier wordt beschreven heeft wortels
in en relaties met bestaande tradities en kan inmiddels tot de mainstream cultuur worden
gerekend. Nieuwe spiritualiteit dan? Nee, nieuw is het meestal ook niet wat er speelt. Postmoderne
spiritualiteit is al evenmin een geschikte term omdat allerlei kenmerken zich
slecht verdragen met het relativisme en de ironische distantie van het postmodernisme.
Voor bijvoorbeeld labels als mystieke spiritualiteit, zoekspiritualiteit, eclectische spiritualiteit
en zelfspiritualiteit geldt dat ze slechts deelaspecten dekken. Een neutrale term als
hedendaagse spiritualiteit lijkt nog het best bruikbaar. Niet omdat hetgeen beschreven
wordt qua inhoud steeds typisch actueel is of geen uitgebreide voorgeschiedenis zou hebben,
maar simpelweg omdat het volgens alle gangbare definities om spiritualiteit gaat en
onze gegevens voor het grootste deel recentelijk verzameld zijn (en daarmee betrekking
hebben op de huidige tijd).
3.3 Vragen en data
3.3.1 Vragen
In de navolgende paragrafen gaan we op zoek naar een empirisch antwoord waarmee we
de wereld van de hedendaagse spirituelen in Nederland in kaart kunnen brengen. In
hoofdstuk 4 worden vervolgens de opvattingen van niet-gelovigen (het ‘tweede milieu’)
besproken. In dit hoofdstuk vragen we ons af wat de centrale onderdelen zijn die binnen
het hedendaagse spirituele milieu te onderscheiden zijn en hoe wijdverbreid deze onder de
Nederlandse bevolking zijn. Vallen er verschuivingen waar te nemen in de spirituele
belangstellingsfeer en hoe heeft die zich de afgelopen jaren ontwikkeld (§ 3.4.1 en § 3.4.2)?
De volgende vragen staan centraal als het gaat om concrete activiteiten gericht op spiritualiteit:
wat voor soort typen van spirituele activiteiten zijn zoal te onderscheiden en welke
zijn verbonden met respectievelijk de geïnstitutionaliseerde religie en welke typisch met
kernopvattingen uit de hedendaagse spiritualiteit (§ 3.4.3)? Gaat de hedendaagse spiritualiteit
gepaard met vormen van wat wel is aangeduid als multiple religious belonging, ofwel
geestverwantschap met meerdere religies en levensbeschouwelijke stromingen tegelijk
(§ 3.4.4)? En is die onder ongebonden spirituelen en ongebonden gelovigen meer aanwezig
dan onder kerkleden en christelijke gelovigen?
34 e e n d e r d e m i l i e u : h e d e n d a a g s e s p i r i t u a l i t e i t