Buiten kerk en moskee

Een man van in de zeventig die zichzelf als spiritueel omschrijft, niet zozeer vanwege geloof
in een hogere macht maar omdat hij weinig waarde hecht aan materialistische zaken, is na
zijn pensioen zijn ‘verliezen’ in kaart gaan brengen en kwam tot de volgende conclusie:
Zelfs het overlijden van sommige mensen binnen de familie is achteloos voorbijgegaan. Dus
daar heb ik me zeer over verbaasd en blijkbaar kan ik dus ook wel heel makkelijk met verlies
omgaan, maar dat is niet zoals je erover gaat nadenken alsnog dan kom je toch wel bij een
heleboel vragen uit die je moeilijk kunt beantwoorden. En dat is wel zinvol en nodig om ook
het verdriet en de rouw van andere mensen te kunnen begrijpen. (D34, man, 73 jaar)
De geïnterviewde religious nones lijken anders om te gaan met lijden en tegenslagen dan
hedendaagse spirituelen. Terwijl hedendaagse spirituelen het lijden een zin en betekenis
(proberen) te verlenen kiezen de geïnterviewde agnosten en atheïsten eerder voor een
stoïcijnse benadering. Ze beschouwen lijden niet als zinvol maar als iets dat nu eenmaal bij
het leven hoort.
Ja ik kan over het algemeen daar redelijk goed mee omgaan in zoverre dat ik daar niet van
slag af raak of zoiets dergelijks, maar om nou te zeggen dat dat iets met zingeving te maken
heeft, dat kan ik me eigenlijk niet voorstellen. (D20, man, 34 jaar)
Ik beredeneer dat, want je komt hier op aarde en je wordt geboren en uiteindelijk is het
gewoon op en je gaat dood en dat is nu niet dat je geen band hebt met mensen, dat is
natuurlijk heel erg dat dat zo, dat het op gegeven moment dat er een einde aankomt, maar
dat is wel het leven. […] [I]k leef met mijn eigen verdriet en dat gaat over, dat is hetzelfde, in
het leven krijg je geluksmomenten en je krijgt momenten dat het tegenzit, je krijgt tegenslagen
en daar heb je mee te dealen en die moet je gewoon verwerken. […] Het leven is een
bord eten en dat moet je opeten. (D25, man, 48 jaar)
Lijden wordt door religious nones die wij gesproken hebben gezien als iets dat bij het leven
hoort: het is onontkoombaar en als mens moet je ermee omgaan. Hoewel sommigen van
hen in hun jongere jaren geprobeerd hebben er een ‘zin’ in te ontwaren is dat niet gelukt
en heeft men zich daar maar bij neergelegd. Een jonge vrouw zegt het heel beknopt: ‘Dat
hoort bij het leven. Het is heel kut maar het hoort bij het leven, je komt en je gaat en in de
tijd ertussen moet je proberen iets van je leven te maken’ (D36, vrouw, 23 jaar).
De relatie tussen lijden en (het zoeken naar) zingeving is complex. Soms trekt men uit het
bestaan van lijden de conclusie dat er geen zingeving is, althans geen religieuze vorm van
zingeving. Want hoe zou een goedaardige god lijden kunnen toestaan? Over deze vraag,
hoe het bestaan van het Kwaad te rijmen is met een god die almachtig en goedaardig is,
zijn natuurlijk boekenkasten vol geschreven. Vaker echter lijkt lijden een aanleiding te kunnen
zijn voor het denken over zingeving. Men probeert het lijden daarmee een verklaring
en zo een ‘zin’ te geven. 24 Soms kwamen we deze twee denkwijzen over lijden en zingeving
bij dezelfde respondent tegen. Een vrouw uit Arnhem viel bijvoorbeeld in haar tienerjaren
vanwege het lijden van haar geloof en verliet de kerk (ook andere spirituelen die we spra-
116 z i n g e v i n g z o a l s v e r s t a a n d o o r a t h e ï s t e n , a g n o s t e n e n
h e d e n d a a g s e s p i r i t u e l e n