Buiten kerk en moskee

Zingeving is een lastig te definiëren begrip. Er zijn meerdere interpretaties waarbij de
nadruk wordt gelegd op bepaalde aspecten van zingeving. 4 Ook voor dit kwalitatieve
onderzoek werd het tripartiete zingevingsmodel van George en Park (2017) gebruikt (zie
hoofdstuk 4). Om zingeving te meten gebruiken zij drie dimensies: i. purpose ((levens)doel),
ii. mattering (ertoe doen) en iii. comprehension (coherentie). Coherentie, doelen in het leven
en ertoe doen zijn zaken die met stellingen gemeten kunnen worden en die we in het
vorige hoofdstuk uitvoerig hebben besproken aan de hand van ons kwantitatief enquêtemateriaal.
Maar wat betekenen deze cijfers? Waarom is of werd men niet-religieus of
hedendaags spiritueel? Hoe kijken Nederlanders (zelf) aan tegen zingeving en hoe brengen
ze dit in een interview zelf onder woorden? Worden deze drie elementen (spontaan)
(h)erkend en genoemd? Zijn alle drie de elementen even belangrijk voor zingeving of niet?
Komen er wellicht nog andere aspecten van zingeving aan bod die niet meetbaar zijn, maar
in een (lang een-op-een) interviewgesprek wel naar voren komen?
5.1 Zelftypering van respondenten
In deze paragraaf beschrijven we kort hoe de twintig geïnterviewden zichzelf omschrijven,
om zo een beeld te geven van wat het voor onze respondenten betekent om niet-gelovig
of spiritueel te zijn. Om te beginnen met de niet-gelovigen; zij omschrijven zichzelf soms
als atheïst of agnost. De atheïsten hebben hier verschillende redenen voor. Zo zijn er mensen
die stellen dat er geen god is omdat het bestaan van God niet wetenschappelijk bewezen
is. Voor een andere respondent is er geen god, omdat ze te veel ellende heeft gekend.
Ze zegt hierover: ‘Ik was 16 toen ik [uit een onhoudbare gezinssituatie] vluchtte. En daarna
heb ik gewoon gedacht: er is geen god. Met al die ellende’ (D26, vrouw, 69 jaar). Een
tweede term die vaak gebruikt wordt in relatie tot religious nones is agnost. Twee personen
noemden zichzelf zo, maar doen dit pas als hun gevraagd wordt of ze atheïst zijn. Ze
willen zichzelf geen atheïst noemen omdat ze vinden dat deze term een negatieve bijklank
heeft. Na de suggestie of agnost dan wellicht een betere beschrijving zou zijn, kiezen ze die
term. D28 (vrouw, 81 jaar): ‘Maar echt atheïst, dan denk ik al meteen tegen alles wat kerkelijk
is. En dat, want dan kijk je ook neer op mensen die katholiek zijn of protestant of zo, als
je atheïst bent.’ D24 (vrouw, 26 jaar): ‘Er hangt ook wel een negatieve term aan atheïst. Ik
denk dat mensen altijd het gevoel hebben dat het woordje ‘a’ van atheïst ‘tegen’ betekent.’
Het woord spiritueel werd ten slotte, na atheïst en agnost, als derde zelfomschrijving vaak
genoemd, maar die term lijkt wat aversie en weerstand te kunnen oproepen omdat het
associaties met zweverigheid heeft. Het lijkt er dus op dat het, daar waar traditioneelgelovigen
doorgaans weinig problemen hebben zichzelf te identificeren als bijvoorbeeld
katholiek, protestant of moslim, het voor spirituelen en niet-gelovigen aanzienlijk lastiger
is een overkoepelende term te vinden waarmee men zichzelf graag associeert.
Dat blijkt ook nog eens extra uit het gegeven dat vijf van de twintig respondenten die wij
gesproken hebben een andere zelfomschrijving dan atheïst, agnost of spiritueel-gelovig
hanteren. Een man van 73 zegt dat hij niet spiritueel is en ook geen agnost of atheïst. Een
96 z i n g e v i n g z o a l s v e r s t a a n d o o r a t h e ï s t e n , a g n o s t e n e n
h e d e n d a a g s e s p i r i t u e l e n