Buiten kerk en moskee

Gaat de hedendaagse spiritualiteit gepaard met geestverwantschap ten aanzien van meerdere
religies en levensbeschouwelijke stromingen tegelijk? Dat zou je verwachten, gezien
de norm van onbevangen buurten en winkelen bij allerhande stromingen in het spirituele
milieu. Toch blijkt dat vooral de Nederlanders die zich als religieus omschrijven, de stellige
gelovigen in God en kerkleden (met opnieuw voorop de regelmatige kerkgangers onder de
katholieken) zeggen dat zij zich verwant voelen met een meer dan gemiddeld aantal religies
en levensbeschouwelijke oriëntaties. Van de spirituele basiselementen die we hebben
onderscheiden, blijkt het mysticisme het sterkst gecorreleerd met het aantal stromingen
waarmee men zich verwant acht en opvallend genoeg niet het eclecticisme waar aanbevolen
wordt je zo breed mogelijk te oriënteren om dan tot een selectie te komen van wat het
best bij jou persoonlijk past.
Wat is de sociaal-culturele locatie van de hedendaagse spiritualiteit? Concentreert dit zich
binnen bepaalde bevolkingsgroepen en zijn daar verschuivingen in waar te nemen? Op
bepaalde bevolkingscategorieën heeft de hedendaagse spiritualiteit meer aantrekkingskracht
dan op andere, maar groot zijn de verschillen niet. Vrouwen leggen een grotere
betrokkenheid aan de dag ten aanzien van allerlei onderwerpen uit de hedendaagse spiritualiteit
(dat doen zij overigens ook als het gaat om specifiek godsdienstige onderwerpen,
zoals het geloof in God of het zichzelf typeren als een religieus ingesteld mens; zie o.a.
Woodhead 2002, 2007a, 2007b; Heelas en Woodhead 2004). Ook ouderen hebben meer
sympathie voor variërende onderdelen van het spirituele menu (en voor hen geldt eveneens:
dat hebben zij ook voor de gevestigde godsdienstigheid). De meeste aspecten van de
hedendaagse spiritualiteit zijn het sterkst in trek in de grootstedelijke omgevingen (dat
geldt dan weer niet voor de traditionele godsdienstigheid). Door vertegenwoordigers van
de vrije beroepen en freelancers worden hedendaagse spirituele noties relatief vaak onderschreven
(maar godsdienstige of kerkelijke juist minder).
Hoe ziet de relatie tussen centrale opvattingen uit de hedendaagse spiritualiteit en de
levensbeschouwelijke achtergrond van mensen eruit? Vergeleken met de in de vorige alinea
genoemde achtergrondkenmerken zijn de verschillen in populariteit van thema’s uit de
hedendaagse spiritualiteit naar godsdienstige en levensbeschouwelijke achtergrond duidelijk
groter. De al dan niet georganiseerde christelijkheid en de hedendaagse spiritualiteit
kunnen weliswaar niet over één kam geschoren worden, maar gebleken is dat de scheidslijnen
tussen beide levensbeschouwingen toch niet te absoluut moet worden opgevat
(meerdere auteurs komen trouwens tot deze conclusie; zie o.a. Zinnbauer et al. 1999; Fuller
2001; Farias en Hense 2008). Naast het deel van Nederland dat religieus is ingesteld en
godsdienstig georganiseerd is en het deel van de bevolking dat expliciet niet-gelovig in het
leven staat, heeft zich een derde milieu ontwikkeld en allengs verder uitgebreid waarin
men zich vaak liever als spiritueel typeert dan als religieus. Maar de veronderstelling dat
het hierbij om een autonoom levensbeschouwelijk circuit zou gaan, moet toch gerelativeerd
worden. Gegevens uit alle drie de onderzoeken (Culturele Veranderingen, God in
Nederland en liss) maken duidelijk dat de grenzen tussen christelijke gelovigheid en
hedendaagse spiritualiteit op allerlei onderdelen veelal poreus zijn. Het geloof in een geestelijke
kracht of identiteit speelt buiten de kerkelijke sfeer ook in hedendaagse spirituele
65 e e n d e r d e m i l i e u : h e d e n d a a g s e s p i r i t u a l i t e i t