Buiten kerk en moskee

In de issp wordt aan respondenten gevraagd een keuze te maken tussen vier beschrijvingen
op basis van twee tweedelingen: wel of niet lid van een geloofsgemeenschap en wel of
niet spiritueel. Wat blijkt? Zoals verwacht geven veel Nederlanders (wederom) te kennen
niet lid van een geloofsgemeenschap én niet spiritueel te zijn. Daarnaast zijn echter ook
relatief veel Nederlanders ongebonden spiritueel: ze zijn niet lid van een geloofsgemeenschap,
maar wel spiritueel. Het aantal gebonden spirituelen daarentegen is in Nederland
samen met Zweden het kleinst van de veertien onderzochte landen. Met andere woorden:
de positie van Nederland rechtsboven in figuur 2.9 laat zien dat Nederlanders in vergelijking
met alle overige landen het snelst geneigd zijn een van de twee omschrijvingen te kiezen
waarbij men aangeeft niet bij een geloofsgemeenschap te horen. Dat geldt (uiteraard)
niet alleen voor de atheïsten en agnosten, maar ook voor veel hedendaagse ongebonden
spirituelen. Zij geloven (believing) dus wel maar horen nergens bij (without belonging).
De recente teruggang van het aantal hedendaagse spirituelen in Nederland (figuur 2.8) lijkt
de stelling van sommige godsdienstsociologen (Voas en Crockett 2005) te bevestigen dat
met de ‘belonging’ (dat wil zeggen het actief lid zijn van een geloofsgemeenschap) uiteindelijk
ook het geloof (‘believing’) zal vervagen. En inderdaad: niet alleen geloven Nederlanders,
in vergelijking met een aantal andere Europese landen, relatief weinig in vier aspecten
van hedendaagse spiritualiteit (amulet, waarzeggers, gebedsgenezers, sterrenbeeld),
het geloof in al deze vier aspecten is sinds 1998 ook geleidelijk (verder) afgenomen
(figuur 2.10). Hetzelfde geldt voor geloof in reïncarnatie en nirwana (niet weergegeven in
figuur 2.10). In 2018 was respectievelijk 17% en 11% van mening dat dit absoluut of waarschijnlijk
bestaat. Dat betekent dat gemiddeld slechts ongeveer één op de zeven Nederlanders
in allerlei diverse aspecten (amulet, waarzeggers, gebedsgenezers, sterrenbeeld, reïncarnatie,
nirwana) gelooft die doorgaans met hedendaagse spiritualiteit worden geassocieerd.
Het niveau van spiritualiteit is in Nederland wat dat betreft dus niet bijster hoog,
ook niet in vergelijking met andere Europese landen. Het lijkt bovendien eerder (verder) af
dan toe te nemen.
19 o n g e l o o f , s p i r i t u a l i t e i t e n z i n g e v i n g i n i n t e r n a t i o n a a l
p e r s p e c t i e f