Buiten kerk en moskee

eschouwelijke tradities, geïnspireerd door waar je, in deze fase van je leven, persoonlijk in
geïnteresseerd bent of behoefte aan hebt.
Die openheid uit zich overigens ook in de christelijke wereld. Steeds minder kerkleden blijken
van zins de christelijke traditie integraal en zonder slag of stoot te omarmen. Steeds
meer kerkleden selecteren eruit wat voor hen waardevol is, combineren dit met niet-christelijke
elementen, of stellen de oude betekenis bij tot een nieuwe, voor hen meer relevante
inhoud. Het zijn de optimistische kanten van het geloof die de grootste duurzaamheid lijken
te hebben. Zoals dat wonderen bestaan en dat bidden helpt. Dat er een leven na de
dood is, ja zelfs een hemel. Dat in elke mens het goede sluimert, een potentieel van onvermoede
mogelijkheden, wachtend om wakker gekust te worden door Gods liefde. Minder
populair zijn daarentegen de duivel en de zonde, een visie op de mens als breekbaar riet,
als een rusteloze ploeteraar die voortdurend tegen zijn grenzen aan loopt, rondtastend in
duisternis, overgeleverd aan Gods genade.
7.2.4 Het aantal atheïsten en agnosten neemt verder toe
Het aandeel Nederlanders dat nooit naar een kerkdienst gaat steeg van 53% in 1983 naar
69% in 2018. Het percentage atheïsten nam toe van 16% in 1991 naar 29% in 2018. In het
laatstgenoemde jaar typeerde 22% zichzelf als een nauwelijks en nog eens 37% als een
beslist niet religieus mens. De cijfers uit hoofdstuk 3 suggereren bepaald niet dat er een
omslag voor de deur staat. In dit onderzoek bedroeg het percentage buitenkerkelijken
73%, het percentage atheïsten 32% (en meer dan de helft van de Nederlandse bevolking
ziet zichzelf inmiddels als atheïst óf agnost) en het percentage dat zichzelf zeker niet als
religieus ingesteld ziet bedroeg 45%. Via bevolkingsenquêtes is de aanvankelijke vervaging
en latere verdwijning van het opperwezen goed te volgen. Sinds halverwege de jaren zestig
is het percentage dat gelooft in een god die zich met ieder van ons persoonlijk bezighoudt,
met twee derde geslonken. In eerste instantie, in de loop van de jaren zestig en zeventig,
neemt het percentage ietsisten snel toe, in de jaren tachtig en negentig gevolgd door het
percentage agnosten, terwijl na de millenniumwisseling het percentage atheïsten duidelijk
in de lift zit.
De cultuur beweegt zich ook in een areligieuze richting. Dat is een andere indicator van
secularisering. Kerkelijke ceremonies zijn steeds minder (prominent) present in het nationale
publieke leven en ook het vertrouwen in de kerken brokkelt af. 7 Bij dit alles moet
bedacht worden dat de kans uiterst gering is dat iemand ooit zijn opwachting zal maken als
bijvoorbeeld gemotiveerd kerklid als diegene van huis uit nagenoeg niets, via andere socialisatiemilieus
weinig, en via de omringende cultuur mondjesmaat en hooguit indirect iets
meekrijgt van de christelijke traditie. Vergeleken met kerkelijke milieus is het socialisatiesucces
van buitenkerkelijke milieus enorm. 8 Vanwege dit soort netwerkeffecten zijn er dus
weinig redenen te veronderstellen dat in de nabije toekomst de groei van het aandeel nietgelovigen
een ontwikkeling is die zichzelf zal keren. De God in Nederland-enquêtes die al
sinds 1966 worden gehouden, laten de ineenstorting van het geloof in de christelijke
geloofsleer zien. Als we ons beperken tot vier fundamenten ervan, dan maken ze duidelijk
141 n a b e s c h o u w i n g o p d r i e r a p p o r t e n