Buiten kerk en moskee

zo’n 5000 geïnteresseerden. Vele hoveniers van Webers tovertuin blijken op deze toogdagen
van alternatief spiritueel Nederland nog springlevend aanwezig.
Nadat we in de eerste twee delen van deze levensbeschouwelijke trilogie (De Hart en Van
Houwelingen 2018; Huijnk 2018) aandacht hebben besteed aan respectievelijk de islam en
het christendom in Nederland (het ‘eerste milieu’ van de traditionele monotheïstische religie)
komen in dit rapport deze twee relatief nieuwe geschetste werelden bij elkaar. Namelijk
de rationele, onttoverde wereld van het uitgesproken ongeloof (het ‘tweede milieu’) en
de wereld van de hedendaagse alternatieve spiritualiteit (het ‘derde milieu’), waarin het
primaat van de innerlijke ervaring en de sluimerende spirituele bronnen in elke mens worden
beleden (vgl. Houtman en Aupers 2010; Houtman et al. 2011).
Na deze verkend te hebben in eerdere scp-rapporten en -publicaties (De Hart 2011), brengen
we in dit hoofdstuk de wereld van de hedendaagse of alternatieve spiritualiteit voor
recentere jaren in kaart. Dat doen we vooral via de populariteit van kernwaarden uit dit
milieu, zoals de belangstelling voor niet-kerkelijk of niet-christelijk geïnspireerde spiritualiteit,
de eigen unieke innerlijke ervaring en persoonlijkheidsontwikkeling als bron en leidraad
van zingeving, het laten prevaleren van de eigen intuïtie boven verstandelijke overwegingen
bij het nemen van beslissingen en eclectisch zoekgedrag als weg om tot een
levensovertuiging te komen.
Nog steeds geeft twee derde van de Nederlanders aan ooit in een geloof te zijn opgevoed,
maar nog geen kwart rekent zich momenteel tot een kerk. Het percentage dat het geloof
van zijn jeugd trouw bleef, liep snel terug: van 39% in 2004 tot 24% in 2018. Enkele maanden
voordat de maatregelen naar aanleiding van de coronauitbraak van kracht werden,
nam een luttele 8% inmiddels met min of meer wekelijkse frequentie deel aan kerkelijke
samenkomsten; dat God werkelijk bestaat geloofde 16% zonder twijfels. Niet verwonderlijk
tegen deze achtergrond dat nauwelijks 12% van de huidige bevolking zichzelf als zeker
religieus betitelt (vgl. o.a. De Hart en Van Houwelingen 2018).
Betekent dit alles dat Nederland is uitgegroeid tot een door en door geseculariseerd land
met een uitgesproken ongelovige bevolking? Daar zijn uiteenlopende argumenten tegenin
gebracht. Een van de meest gehoorde is dat zij die deze vraag bevestigend beantwoorden
zich te zeer laten leiden door een visie op het geïnstitutionaliseerde christendom en het
traditionele christelijke geloof als enige (ware) vindplaatsen van religiositeit. Zonder twijfel
zijn deze beide al decennia gestaag aan het afbrokkelen, maar dat is niet het hele verhaal,
zo wordt er gesteld. Daarbuiten lijkt, naast uiteraard de (op)komst van de islam (Huijnk
2018) en christenmigranten (De Hart en Van Houwelingen 2018) in Nederland, sprake van
een brede hang naar spiritualiteit die in al zijn bonte veelvormigheid en dynamiek, aantrekkingskracht
en vitaliteit niet erg lijkt te sporen met de constatering van een atheïstische
dageraad. 2 Wat zijn centrale onderdelen die binnen dit hedendaagse spirituele milieu te
onderscheiden zijn en hoe wijdverbreid zijn deze onder de Nederlandse bevolking? Vallen
er verschuivingen waar te nemen in de spirituele belangstellingsfeer? Hier zullen we ons in
dit hoofdstuk nader in verdiepen.
30 e e n d e r d e m i l i e u : h e d e n d a a g s e s p i r i t u a l i t e i t