Buiten kerk en moskee

hen is van mening dat moslims moeten leven volgens de regels van de islam, (ruim) de
helft zou het vervelend vinden als hun dochter trouwt met iemand van een ander geloof.
Van secularisering en een afnemende invloed van het geloof is onder deze groepen in het
algemeen niet veel te merken, integendeel. Bij Turkse en Marokkaanse moslims neemt het
bidden onder zowel de eerste als de tweede generatie toe. Turkse moslims gaan tegenwoordig
vaker naar de moskee en Marokkaanse moslima’s dragen vaker een hoofddoek.
Wel is het aandeel moslims onder de Turkse Nederlanders tussen 2006 en 2015 iets afgenomen
van 93% naar 86%, maar, in vergelijking met de geloofsafval onder christenen zoals
beschreven in het tweede en derde deel van deze trilogie, gaat het om een vrij geringe
teruggang.
De omringende, almaar voortschrijdende secularisatie lijkt vrijwel geen vat te hebben op
de moslims van Turkse, Marokkaanse en Somalische herkomst. Zoals gezegd: in sommige
opzichten lijkt de geloofsbeleving eerder sterker dan zwakker te worden. Onder de Turkse
en Marokkaanse moslims is bijvoorbeeld het percentage dat qua opvattingen en gedrag
het meest gelovig is (in deel 1 worden ze de vrome en strikt praktiserende moslims
genoemd) tussen 2006 en 2015 toegenomen. 6 Dit tegen de achtergrond van een stijgend
opleidingsniveau (dat normaal gesproken positief gecorreleerd is met secularisering).
Nederlandse moslims slagen er veel beter dan christenen in hun geloof aan de volgende
generatie door te geven. Een ander verschil is dat zij sterk geconcentreerd zijn in enkele
relatief kleine etnische groepen, terwijl de christelijke geloofswereld in Nederland, vooral
met de komst van christenmigranten (beschreven in deel 2), diverser lijkt te zijn.
7.2.3 Parabeurzen, paravisies
Kerken, moskeeën, godsdienstige groepen – tussen deze groepen en expliciet ongelovig
Nederland heeft zich sinds de jaren zeventig in versneld tempo een heterogeen en diffuus
georganiseerd derde milieu gevormd, waar men zich meestal liever spiritueel noemt dan
godsdienstig, laat staan christelijk. Daarover doen allerlei veronderstellingen de ronde. Er
werd bijvoorbeeld geopperd dat het om een soort fantoomreligie zou gaan bij ex-kerkleden.
Ex-leden, en dan met name vrouwelijke ex-leden van middelbare leeftijd, bleken
onder de deelnemers bij veel onderdelen uit het alternatieve circuit duidelijk oververtegenwoordigd
te zijn. Onder hen werd nogal eens een flinke aversie waargenomen tegen alles
wat zweemt naar kerk en christelijke dogma’s. Daardoor was de aanname dat het bij de
alternatieve spiritualiteit vaak een afrekening in de bovenwereld betreft niet zo vergezocht.
Over de grote toeloop en verspreidingsgraad van parabeurzen en spirituele beurzen werd
in hoofdstuk 3 al iets opgemerkt. Allerlei kernnoties uit de nieuwe spiritualiteit zijn inmiddels
tamelijk gemeengoed onder de bevolking. Zoals dat er in elk van ons een echte,
authentieke kern te vinden is, onbedorven door cultuur, geschiedenis en maatschappij. Dat
je moet vertrouwen op je innerlijke stem en je je bij beslissingen het best kan laten leiden
door je intuïtie. Dat de zin van het leven ligt in jouw innerlijke ervaring en de ontwikkeling
van jouw individuele vermogens. Dat je religie zelf bijeen moet zoeken in de wijsheid van
allerlei tradities en ideeën. Je kan op zijn minst stellen dat er onder de huidige bevolking
een vrij grote openheid bestaat voor het combineren van elementen uit levens-
140 n a b e s c h o u w i n g o p d r i e r a p p o r t e n