Buiten kerk en moskee

tualiteit compensatie zoeken voor dat waar de traditionele religie ooit in voorzag, stelt de
zaken te simpel voor. Nederland telt vooral relatief veel mensen die noch door het traditionele
geloof noch door het spirituele alternatief aangesproken worden, naast relatief veel
mensen die zich wel als spiritueel typeren, maar zich niet tot enigerlei geloofsgemeenschap
rekenen (hoofdstuk 2). De interesse voor spiritualiteit is geen typisch buitenkerkelijk verschijnsel;
belangstelling voor allerlei spirituele onderwerpen troffen we ook onder veel
kerkleden en overtuigde gelovigen aan (hoofdstuk 3).
Zowel op landelijk als op individueel niveau hebben we een positief verband geconstateerd
tussen gelovigheid en het ervaren van zingeving. Het percentage atheïsten en agnosten is
omgekeerd evenredig met het percentage dat overtuigd is van de zinvolheid van het leven.
Op zowel landelijk als individueel niveau is het verband negatief (hoofdstuk 2). In hoofdstuk
4 en 5 kwam naar voren dat Nederlandse seculieren (dat wil zeggen: atheïsten en
agnosten) vaker aangeven niet zo geïnteresseerd te zijn in dé of hun zin van het leven in
vergelijking met hun landgenoten die betrokken zijn bij traditionele religie of alternatieve
spiritualiteit. Zij hebben ook minder vaak behoefte om de zin van hun leven te overdenken.
In hoofdstuk 4 van dit rapport is een meetinstrument ontwikkeld voor het meten van zingeving.
Daarbij is voortgebouwd op een stroming die het begrip zingeving operationaliseert
via drie dimensies: coherentie (er zit structuur in je levensverhaal), doel (overkoepelende
doelen geven richting aan je leven) en betekenis (je leven is van waarde, het doet
ertoe). Gemeten volgens deze criteria blijken gelovigen en mensen met een spirituele
belangstellingsfeer duidelijk meer zingeving te ervaren, vooral met betrekking tot het doel
van hun leven en de betekenis ervan. Zingeving is (zoals verwacht mag worden) sterk positief
gecorreleerd met geluk, maar is niet hetzelfde. Ouderen, gehuwden, agnosten en
atheïsten ervaren bijvoorbeeld (relatief) veel geluk terwijl hedendaagse spirituelen en kerkleden
(relatief) veel zingeving ervaren. De interviews in hoofdstuk 5 lieten ons daarnaast
mooi zien dat, vooral bij atheïsten en agnosten, een gebrek aan (ervaren) zingeving het
subjectief welbevinden (geluk) niet in de weg hoeft te staan.
Wat betreft de twee groepen die in dit rapport centraal stonden, maken de interviews van
hoofdstuk 5 daarnaast duidelijk dat atheïsten en agnosten, vergeleken met traditioneelgelovigen,
individualistisch ingesteld zijn: men bouwt zélf een zingevingskader in plaats
van af te gaan op bijvoorbeeld religieuze autoriteiten. Een verschil tussen beide groepen is
dat, waar hedendaagse spirituelen doorgaans het gevoel hebben opgenomen te zijn in een
groter verband dat ook de eigen dood zal overleven, agnosten en atheïsten zichzelf (à la
Pascal) eerder zien als een individueel atoom in een groot universum. Een atoom dat bij
het overlijden definitief verdwijnt. Voor zowel hedendaagse spirituelen als atheïsten en
agnosten, zo bleek uit de interviews, wordt geven en zorgen voor anderen eerder met zingeving
geassocieerd en nemen met geluk. Het hebben van relaties met mensen is van
(groot) belang voor (de eigen ervaren) zingeving bij zowel hedendaagse spirituelen als religious
nones. Daarnaast is het voor hedendaagse spirituelen vooral belangrijk jezelf te ‘ontwikkelen’
en zo dichter te komen bij je authentieke kern, terwijl agnosten en atheïsten
vooral ‘lekker bezig’ willen zijn. Maakbaarheid lijkt voor de religious nones, net als voor de
spirituelen, een belangrijk element van zingeving te zijn, maar atheïsten lijken dit eerder
133 c o n c l u s i e s