Buiten kerk en moskee

7.4 Tot besluit
Tot slot, de categorie die noch met de geïnstitutionaliseerde religie noch met de alternatieve
spiritualiteit veel affiniteit heeft, is al decennialang aan een gestage opmars bezig.
Een opmars die, vooral sinds het begin van deze eeuw en in vergelijking met andere Europese
landen, bovendien eerder lijkt te versnellen dan te vertragen (hoofdstuk 2). Daar komt
nog bij dat de breuk met de christelijke gelovigheid zich geleidelijk aan het consolideren is
en de afstand tot religieus Nederland groeit. Enquêtes leren ons dat de huidige buitenkerkelijken,
vergeleken met die van pakweg 30 jaar terug, vaker niet-godsdienstig zijn opgevoed,
zich vaker als uitgesproken atheïst bestempelen en ook zonder reserve als een uitdrukkelijk
niet-gelovig mens (De Hart en Van Houwelingen 2018). De kans is klein dat deze
groep ooit weer de weg naar de kerken of andere religies inslaat. Mensen die zeggen dat ze
niets meer hebben met de kerken moeten we niet ineens gaan bestempelen als ‘zinzoekers’.
Het is de vraag of ze wel zo massaal ‘op zoek’ zijn naar iets. De interviews met atheïsten
en agnosten in hoofdstuk 5 laten in ieder geval zien dat velen van hen het zo wel
prima vinden en niet per se naar (alternatieve) zingeving op zoek zijn. Zoals één van hen
het kernachtig formuleerde: ‘Mijn leven heeft absoluut geen zin maar ik heb er wel zin in’.
Het ontbreken van een overkoepelende zin (meaning of life) betekent, zoals deze publicatie
heeft laten zien, voor hedendaagse spirituelen, agnosten en atheïsten zeker niet dat men
geen betekenis (meaning in life) ervaart. Integendeel. Jezelf ontwikkelen, voor anderen zorgen,
intense ervaringen beleven en je deel weten van een groter geheel zijn bijvoorbeeld
enkele manieren waarop niet-traditioneel-gelovigen betekenis geven aan hun leven.
De eigen biografie als toetssteen van relevantie, het primaat van innerlijk ervaren en emoties,
de afbraak van hiërarchische gezagsverhoudingen, de steeds kleinere deelidentiteiten
– allemaal voorbeelden van brede maatschappelijke trends die al decennia aan de gang zijn
en die zich dagelijks op de meest uiteenlopende levensterreinen manifesteren (bv. De Hart
2005). Tal van maatschappelijke organisaties hebben met de impact ervan te maken. Zij
hebben vaak niet zozeer moeite om mensen te interesseren voor wat zij nastreven als wel
om mensen van daaruit ook werkelijk te binden aan hun organisatie. De relevantie van hun
projecten wordt niet bedreigd, maar de continuïteit ervan (o.a. Posthumus et al. 2014).
Op levensbeschouwelijk terrein manifesteren de ontwikkelingen zich via het ontstaan van
een nieuwe houding tegenover religie. De Franse godsdienstsocioloog Danièle Hervieu-
Léger (1999) maakt een onderscheid tussen wat zij de bekeerlingen (of convertis) en de pelgrims
(of pèlerins) noemt. De mensen in de eerste groep hebben voor een vastomlijnde religie
gekozen, de mensen uit de tweede groep zien zich vooral als mensen die op weg zijn,
op zoek naar meer betekenis, naar werkelijk doorleefde zin, misschien wel naar zichzelf. In
een tijd waarin allerlei traditionele godsdienstige instituties afbrokkelen, wordt het laatste
model steeds belangrijker. Daarin gaat het niet zozeer om het je conformeren aan de voorschriften
van een organisatie of om massale rituele samenkomsten in een vast en voorgegeven
ritme. Centraal staat eerder de persoonlijke spirituele ontdekkingstocht en het delen
van de emotionele en religieuze gevoelens die daarmee verbonden zijn. Op zoek gaan naar
150 n a b e s c h o u w i n g o p d r i e r a p p o r t e n