Buiten kerk en moskee

Interviewer: En hoe stelt u zich dat voor?
Respondent: Ja als mensen doodgaan, zijn ze dood of vergaan tot stof bij wijze van spreken.
Dat staat ook in de Bijbel, dus dat hadden ze wel goed begrepen. Nee ik denk gewoon
dat … als je kijkt naar miljarden jaren geleden hoe de aarde ontstaan is en weet ik wat allemaal,
ja dat zijn biologische processen, het wachten is of er ooit nog een keer een biologisch
exemplaar komt dat slimmer is dan wij als mensen. (D30, man, 79 jaar)
Sommige respondenten houden nog een beetje een slag om de arm: misschien, wie weet,
is er wel zoiets als een ziel, maar zeker weten kunnen we het niet en het lijkt allemaal niet
erg waarschijnlijk:
Dan ben je er gewoon niet meer. Je lichaam houdt ermee op en ja je ziel, ik weet niet, ik
geloof niet dat je dan naar de andere kant gaat of zo of, nee, nee. Misschien dat er inderdaad,
dat je wel hè dat je ziel nog een beetje na blijft spoken of zo. (D33, vrouw, 44 jaar)
Dat laatste lijkt wezenlijk anders te zijn voor spiritueel gelovigen die vaak, maar niet altijd,
geloven in een soort innerlijke ziel die verbonden is met andere zielen en daar, na de dood
van het lichaam, weer naar terugkeert om vervolgens in een nieuw leven een andere
gedaante aan te nemen (zie § 5.3). Maar net zoals bij de niet-gelovigen, benoemen ook de
spiritueel gelovigen doorgaans dat ze niet in een hemel of hel geloven waarin men na het
ondermaanse leven definitief en met het lichaam en het bewustzijn dat men nu heeft
terecht komt.
5.13 Conclusie
Dit hoofdstuk is gebaseerd op interviews met (vertegenwoordigers van) hedendaagse spirituelen,
agnosten en atheïsten, kortom niet-(traditioneel-)gelovigen. Daarnaast hebben
we in een kadertekst het landschap beschreven waarin deze groepen zich bewegen. De
interviews bevestigen grotendeels het beeld zoals dit in de vorige twee hoofdstukken uit
het kwantitatieve onderzoek naar voren komt, maar vullen dit ook aan en kleuren dit verder
in. Hedendaagse spirituelen, agnosten en atheïsten noemen weliswaar vaak dezelfde
thema’s als naar zingeving wordt gevraagd, maar vullen ze anders in. Enigszins kort door
de bocht geformuleerd, is het voor hedendaagse spirituelen vooral belangrijk jezelf te ‘ontwikkelen’
en zo dichter te komen bij je authentieke kern, terwijl agnosten en atheïsten
vooral ‘lekker bezig’ willen zijn. Er is bij atheïsten en agnosten relatief vaak geen sprake van
een duidelijk overkoepelend hoger doel waar men naartoe werkt – hoewel religious nones
het in het algemeen zeker belangrijk vinden zich in te zetten voor een betere samenleving –
en ook heeft men niet altijd het gevoel ‘ertoe te doen’. In het vorige hoofdstuk zagen we
dat agnosten en atheïsten inderdaad op deze zingevingsdimensies minder zingeving ervaren.
Dat wil natuurlijk zeker niet zeggen dat agnosten en atheïsten geen zingeving ervaren of
dat voor hen zingeving hetzelfde is als geluk in de zin van subjectief welbevinden of ‘lekker
125 z i n g e v i n g z o a l s v e r s t a a n d o o r a t h e ï s t e n , a g n o s t e n e n
h e d e n d a a g s e s p i r i t u e l e n