Buiten kerk en moskee

De verminderde instemming geldt niet voor het eigen innerlijk als leidraad en kennisbron
(gemiddelde schaalscore respectievelijk 13,4 en 13,5, zie bijlagetabel I.7). Van de unieke rol
die ieder van ons zou hebben te vervullen, raakte men minder overtuigd, maar de steun
voor de stelling dat alle antwoorden in jezelf te vinden zijn nam toe. Dat gold ook voor de
stelling dat je je slechts door je innerlijke ervaring hoeft te laten leiden bij inzichten.
Uit bijlagetabel I.8 blijkt dat er, vergeleken met 2009, in 2020 wat minder steun was voor
de samenhang van het al, ofwel het holisme als levensvisie (gemiddelde score 12,0 tegen
12,9). Weinig verschillen tussen 2009 en 2020 zagen we bij het opdoen van mystieke ervaringen
(bijlagetabel I.9; gemiddelde score respectievelijk 12,3 en 12,0). Bijlagetabel I.10 laat
zien dat de gemiddelde steun voor natuurverbondenheid eveneens vrijwel niet veranderde
(respectievelijk 5,0 in 2009 en 5,2 in 2020).
Geloof in het paranormale
Al meerdere keren heeft het scp uitgebreid gerapporteerd over de zogenaamde paracultuur
en het geloof in 22 paranormale vermogens en verschijnselen (o.a. Becker en De Hart
1997; De Hart 2011). Een aantal uitkomsten staat nog eens in tabel 4 van bijlage I; ze hebben
betrekking op 1994 en 2006. Voor alle onderwerpen geldt dat de bekendheid ermee
toenam tussen 1994 en 2006. De meest populaire onderwerpen waren in beide jaren
homeopathie, yoga en telepathie. Afgezien van deze drie was bij alle overige onderwerpen
de afwijzing groter dan het geloof erin. Tussen beide jaren bleek het aantal onderwerpen
waaraan geloof werd gehecht te zijn toegenomen, maar de verwerping nog meer.
Tussendoor is in de 1998-editie van Culturele Veranderingen nog voor een viertal paranormale
onderwerpen geïnformeerd in hoeverre men er al dan niet geloof aan hecht (zie
tabel B2). Destijds hechtte 20-28% van de Nederlanders op zijn minst enige waarschijnlijkheid
aan de vermogens van talismannen, waarzeggers, gebedsgenezers en astrologie, al
waren er, opnieuw, maar weinig mensen (3-5%) die daarvan absoluut overtuigd waren. Een
aantal vragen uit liss’09 heeft betrekking op het praktiseren van activiteiten ten aanzien
van het paranormale. De vragen zijn niet herhaald in onze liss-enquête van 2020. Het
raadplegen van horoscopen bleek destijds vrij populair (bijna drie op de tien Nederlanders
gaven aan dat op zijn minst soms wel eens te doen), voor twee op de tien gold dat voor de
uitlegging van dromen. Alle andere genoemde activiteiten (bezoeken van een waarzegger
of van een medium, raadplegen van tarotkaarten of van de I Tjing, bezoek aan een paranormale
beurs) werden bijna niet gepraktiseerd (door slechts 2-5%).
De vragen die we in 2020 hebben gesteld naar paranormale opvattingen zijn niet in liss’09
gesteld, maar wel in 2015, in het kader van het God in Nederland-onderzoek. Omdat de
vragen van GiN’15 letterlijk herhaald zijn in liss’20, kunnen we voor deze data eenzelfde
schaal voor geloof in paranormale ervaringen construeren als we voor GiN’15 hebben
gedaan. Vergelijking van de stand van zaken in de twee jaren levert als beeld op dat er weinig
veranderd is qua geloof in zaken als astrologie, spiritisme, talismannen of helderziendheid.
Door de bank genomen hechtte ongeveer een kwart van de ondervraagden geloof
aan de onderwerpen (tabel 3.8).
52 e e n d e r d e m i l i e u : h e d e n d a a g s e s p i r i t u a l i t e i t