Buiten kerk en moskee

ezig zijn’. In lijn met de literatuur (Baumeister et al. 2013) associëren ook agnosten, atheïsten
en hedendaagse spirituelen zingeving in de interviews eerder met geven in plaats van
nemen en met het grotere geheel. Beide groepen lijken, in vergelijking met traditioneelgelovigen,
individualistisch ingesteld: men zegt zelf een zingevingskader op te bouwen in
plaats van af te gaan op bijvoorbeeld religieuze autoriteiten. Hier is natuurlijk enigszins
sprake van spanning. Enerzijds benadrukken hedendaagse spirituelen, agnosten en atheïsten
immers dat ze zelf een zingevingskader bouwen, anderzijds willen ze ook onderdeel
zijn van een groter geheel en lenen ze elementen uit allerlei religieuze tradities. Wellicht zit
deze spanning in de mens zelf: enerzijds een individu, anderzijds een groepsdier. 32
Agnosten en atheïsten zijn, we zagen het ook al in het vorige hoofdstuk, wat vaker man,
terwijl vrouwen onder de hedendaagse spirituelen oververtegenwoordigd zijn. Een ander
verschil tussen beide groepen is dat hedendaagse spirituelen doorgaans het gevoel hebben
opgenomen te zijn in een groter verband dat ook de eigen dood zal overleven, terwijl
agnosten en atheïsten zichzelf eerder zien als een individueel atoom in een groot universum.
Een atoom dat bij het overlijden ook definitief verdwijnt.
Zowel hedendaagse spirituelen als agnosten en atheïsten lijken geluk eerder te associëren
met iets van jezelf en met positieve zaken, terwijl zingeving in relatie tot anderen staat en
ook uit negatieve ervaringen, zoals verdriet, kan bestaan. Waar hedendaagse spirituelen
tegenslagen doorgaans als zinvol (kunnen) ervaren, zien agnosten en atheïsten lijden daarentegen
eerder als iets dat je stoïcijns moet verdragen. Geluk wordt door beide gesproken
groepen echter beschouwd als een voorrecht, iets dat je overkomt, dat voor even is, en dat
je niet helemaal kunt controleren. Zingeving daarentegen wordt door de geïnterviewde
respondenten gezien als iets dat wel meer te sturen is en over een langere periode werkzaam
is en kan blijven.
Hebben we door middel van dit kwalitatief onderzoek wellicht nieuwe dimensies ontdekt
die – naast de drie reeds genoemde – voor respondenten zélf van belang zijn? Dit was
immers een belangrijke reden voor het verrichten van de interviews. Er zijn tijdens onze
diepte-interviews met respondenten over zingeving in hun leven zonder twijfel onderwerpen
gepasseerd waar we in onze enquête niet expliciet rechtstreeks naar hebben gevraagd.
We noemen er een aantal: persoonlijke groei en zelf-realisering (vooral belangrijk voor de
hedendaagse spirituelen), je deel weten van een groter geheel en het (bijbehorend) gevoel
van verbondenheid (volgens Baumeister (1991) is verbinding essentieel voor zingeving), het
opdoen van allerlei (intense) ervaringen en het (her)interpreteren van lijden zodat het zinvol
wordt.
Betekent dit dat ons meetinstrument in hoofdstuk 4 wellicht toch niet volledig is? Dat zou
goed kunnen. De literatuur rondt zingeving zelf is, zoals we hebben gezien, nog volop in
ontwikkeling. Er is geen consensus over wat zingeving exact is, hoeveel dimensies het telt
en wat de bronnen hiervan zijn is. Zelfs bij afzonderlijke auteurs is dit beeld niet helemaal
126 z i n g e v i n g z o a l s v e r s t a a n d o o r a t h e ï s t e n , a g n o s t e n e n
h e d e n d a a g s e s p i r i t u e l e n