Buiten kerk en moskee

maar ik heb er wel zin in’. Toch is ook voor veel agnosten, atheïsten en hedendaagse spirituelen
het leven meer dan een verzameling individuele indrukken en ervaringen en ervaart
men niet zelden een vorm van ‘progressie’ die ‘zin heeft en geeft’. Dit lijkt voor de religious
nones, net als voor de spirituelen, een belangrijk element van zingeving te zijn, maar ze
lijken dit eerder collectivistisch te interpreteren (‘als samenleving worden we steeds slimmer
en beter’) terwijl vooruitgang voor hedendaagse spirituelen in eerste instantie vooral
jezelf verbeteren en persoonlijke groei betekent.
Daarbij lijkt men behoorlijk positief ingesteld. De respondenten vinden in het algemeen
dat het de goede kant op gaat met de samenleving, zelfs al zijn de omstandigheden niet
altijd ideaal. Kennis, waarbij agnosten en atheïsten de nadruk leggen op wetenschappelijke
kennis en hedendaagse spirituelen op zelfkennis, maakt dat we als individu en samenleving
volgens hen in staat zijn vooruit te bewegen. Dit (gnostische) seculier-humanistische
vooruitgangsgeloof lijkt (relatief) sterk te zijn onder hedendaagse spirituelen, agnosten en
atheïsten, waarbij men zich zou kunnen afvragen in hoeverre dit het christelijk idee van
vooruitgang en Verlossing en het zingevend kader dat dit idee biedt wellicht niet vervangt
(Gray 2018).
Noten
1 De beweringen in dit hoofdstuk zijn geanalyseerd met behulp van Atlas.ti. Graag willen we Suzanne
Roggeveen bedanken voor haar vele waardevolle suggesties en opmerkingen bij dit hoofdstuk.
2 We maken gebruik van het bijvoeglijk naamwoord hedendaags omdat spiritualiteit natuurlijk ook een
rol speelt in traditionele religies zoals christendom en islam, zie ook hoofdstuk 3.
3 Traditioneel-gelovigen zijn dus niet gesproken, deze groep is immers grotendeels al uitvoerig aan het
woord gekomen in de eerste twee rapporten over (de religieuze beleving van) moslims en christenen in
Nederland. Beide rapporten zijn verschenen in 2018.
4 Zie hoofdstuk 4 waarin we nader ingaan op het begrip zingeving en hoe dit geoperationaliseerd en
gemeten wordt.
5 Vanzelfsprekend kan zelfrealisatie en worden wie je bent ook anders, dat wil zeggen minder individualistisch,
geconceptualiseerd worden. Laceulle (2016: 79) gaat bijvoorbeeld in haar proefschrift bij deze
begrippen expliciet uit van een identiteit die gevormd wordt in een sociale en culturele context. Uiteraard
is de zoektocht naar het eigen unieke ik in de praktijk altijd sociaal en cultureel ingebed ook al
zullen respondenten dit niet altijd zelf expliciet zo benoemen.
6 Zie paragraaf 5.6.
7 Deze organisaties vertegenwoordigen uiteraard niet álle religious nones en hedendaagse spirituelen in
Nederland, omdat een groot gedeelte van deze groepen niet verenigd is.
8 Binnen het atheïstische en seculiere spectrum werden professionals van verschillende verenigingen,
initiatieven en partijen geïnterviewd, namelijk: Catherine de Jong (Vereniging tegen de Kwakzalverij),
Dik Kruithof (De Vrije Gedachte), Jan Willem Nienhuys (Stichting Skepsis), John Tsoutsanis en Lex Sip
(Verlichtingsborrel Den Haag), Max Waterman en Hans de Vries (Atheïstisch Seculiere Partij), Thomasz
Radecki (Atheïstisch Verbond) en Boris van der Ham (Humanistisch Verbond). Op het spirituele spectrum
zijn geïnterviewd: Ira Nagel (Namaste Café), Karina Delfos (Yoga Lifestyle), Marcus Zeven Jansen
(Stap na Stap) en Marie Lisette Derks (Brahma Kumaris). De interviews duurden een uur tot anderhalf
uur.
128 z i n g e v i n g z o a l s v e r s t a a n d o o r a t h e ï s t e n , a g n o s t e n e n
h e d e n d a a g s e s p i r i t u e l e n