Buiten kerk en moskee

3 Een derde milieu: hedendaagse spiritualiteit
3.1 Inleiding: achtergrond van dit hoofdstuk
Volgens Max Weber is de wereld van de moderne mens er een die in een vele eeuwen
omspannende intellectuele estafette steeds verder onttoverd is geraakt. De oudtestamentische
profeten bliezen het beginsignaal voor de eerste grote opruiming onder de magische
inboedel in het antieke jodendom. Zij waren de voorzaten van de calvinistische predikanten
van het ascetische protestantisme, die na de Reformatie uitvoeren tegen het bijgeloof,
de kitsch en het klatergoud die het geloof dreigden te overwoekeren. Daarna werd het
stokje vanaf de Verlichting overgenomen door de moderne wetenschap, die ons definitief
uit de oude theologische tovertuin verdreef (dit alles het meest pregnant verwoord in
Weber 1963). Émile Durkheim, Webers tijdgenoot en de andere grote grondlegger van de
moderne sociologie, ging niet uit van het verdwijnen van de religie uit de moderne samenleving,
maar wel van haar transformatie. Hij voorzag de opkomst van een religie waarin de
mens tegelijkertijd de gelovige en de God is (‘une religion dont l'homme est, à la fois, le fidèle et le
Dieu’), en waarin hij verheven wordt tot de rang van sacraal object (Durkheim 1898). Hij
vroeg zich af of er niet ooit een dag zal komen waarin de enige cultus díé cultus zal zijn die
door eenieder vrijuit gepraktiseerd wordt in zijn diepste zelf, vrij geconstrueerd door ieder
van ons omdat zij volledig uit innerlijke en subjectieve ervaringen bestaat (Durkheim 1912:
63, 65).
Het is maar hoe je het bekijkt. Enerzijds is van onttovering in het moderne Nederland zeker
sprake, zoals we in het vorige hoofdstuk hebben gezien. Een actueel voorbeeld is de zeer
prominente rol die aan deskundigen en wetenschappers wordt toebedeeld in het kabinetsbeleid
ten tijde van de coronacrisis. Het doet denken aan een van de stokpaardjes van weer
een andere klassieke socioloog, Claude Henri de Rouvroy de Saint-Simon, die in zijn dagen
(de achttiende eeuw) al aandrong op het formeren van een conseil de Newton, een onafhankelijk
adviescollege bestaande uit 21 Europese wetenschappers van naam en faam die zich
moesten buigen over prangende sociale kwesties.
Anderzijds maakt, in hetzelfde Nederland waarin intensief geluisterd en gehandeld wordt
naar de adviezen van het rivm, volgens een conservatieve schatting van Margry meer dan
een derde van de bevolking gebruik van alternatieve geneeswijzen en zijn er tienduizenden
therapeuten vanuit dat gedachtegoed actief (Margry 2018). Boeken over yoga 1 en mindfulness,
maar ook healing, reflexologie, diagnostische iridologie, kleurentherapie, chakra’s,
bio-energetica, mediamieke gaven, telepathie, aura’s, klankschalen enzovoort vullen hele
planken in elke middelgrote boekhandel. Parabeurzen en spirituele beurzen werden tot de
coronalockdown met bijna dagelijkse frequentie georganiseerd in tal van plaatsen in ons
land, van Aalsum tot Zandberg en van Aerdenhout tot Zutphen. De bezoekersaantallen
variëren, maar liggen bij bijvoorbeeld de Paraview-beurzen rond de 1000 tot 1200. De
Internationaal Therapeut-beurs, gericht op ‘de totale, natuurlijke gezondheid van lichaam,
geest en ziel’, waarvan afgelopen november de 28 e editie plaatsvond in Houten, trekt zelfs
29 e e n d e r d e m i l i e u : h e d e n d a a g s e s p i r i t u a l i t e i t