Buiten kerk en moskee

Verschillen en overeenkomsten
Opvallend aan al deze spirituele en seculiere organisaties is dat de persoonlijke achtergrond van
de oprichters een belangrijke rol speelt. Zowel in het geval van Delfos, Zeven Jansen en Derks is er
ergens in hun veertiger jaren een kentering gekomen in hun denken over spiritualiteit. Ook de personen
die zich inzetten voor het atheïstisch gedachtegoed of tegen kwakzalverij en privileges van
gelovigen, hebben een persoonlijk verhaal waardoor ze zich aan deze zaken committeren. Ook
opvallend is dat zowel vertegenwoordigers van spirituele als atheïstische organisaties een sterk
wetenschappelijk vertoog voeren. Van atheïstische organisaties is dit te verwachten, maar van spirituele
organisaties hadden we dit van tevoren niet verwacht. Alternatieve geneeswijzen worden
bijvoorbeeld vrijwel zonder uitzondering aangeprezen als wetenschappelijk bewezen. Dit is
natuurlijk extra opmerkelijk omdat volgens een van de door ons geïnterviewde organisaties, de
Vereniging tegen Kwakzalverij, dit juist geen wetenschap is. Beide groeperingen beroepen zich
echter op de autoriteit van de wetenschap.
Duidelijke verschillen zijn er natuurlijk ook. Allereerst is het erg opvallend 15 dat er verhoudingsgewijs
veel meer vrouwen aan spirituele organisaties lijken deel te nemen en er veel meer mannen
in atheïstische organisaties actief lijken te zijn. Dit komt overeen met onze bevindingen in het
vorige hoofdstuk waaruit blijkt dat spirituelen vaker vrouw zijn en agnosten en atheïsten vaker
man. Ten tweede valt op dat vertegenwoordigers van de onderzochte spirituele organisaties zich
zonder uitzondering richten op individuele groei en ontwikkeling terwijl de onderzochte atheïstische
organisaties zich juist als doel stellen om de samenleving als geheel te verbeteren. In beide
gevallen is de wereld voor hen dus tot op zekere hoogte maakbaar, maar voor hedendaagse spirituelen
is het aangrijpingspunt daarbij het individu, terwijl voor atheïstische organisaties het aangrijpingspunt
eerder de samenleving als geheel is. Dat is een opvallende bevinding omdat men
zou kunnen verwachten dat atheïsten in het algemeen verder afstaan van religieuze ideeën over
gemeenschapszin en daarmee individualistischer dan hedendaagse spirituelen zouden zijn.
Samenwerkingsverbanden
Door de atheïstische verenigingen wordt er in zekere mate samengewerkt. Sommige hebben historisch
duidelijke banden, zoals De Vrije Gedachte en de Atheïstisch Seculiere Partij. Persoonlijk
zijn er ook banden, bijvoorbeeld doordat mensen die eerst lid waren van de Vrije Gedachte later
zelf een andere organisatie opzetten. Ook tussen de Vereniging tegen Kwakzalverij en Skepsis zijn
relaties. Desalniettemin is het interessant dat er geen sterke overkoepelende verbanden zijn, zoals
we bijvoorbeeld wel zien bij het Contactorgaan Moslims en Overheid (cmo) of de Protestantse
Kerk. Atheïsten en seculieren zijn in dat opzicht minder goed verenigd dan religieuze stromingen.
Sip (de Verlichtingsborrel) zegt hierover:
Nou, wat mij wel bevalt begon, dreef eigenlijk, was het besef dat je ook moeite moet doen voor een
leuke samenwerking en je ook moeite moet doen aan de seculiere kant om dingen leuk en maar ook
vooral bespreekbaar te maken en te houden en waar ik door veel ervaring, want ik heb heel veel internationale
zaken gedaan vroeger, dan merk je hoe religieuze stromingen, hoe goed die georganiseerd
zijn, hoe die enorme fundraising-capaciteit hebben en hoe die zich ja, enorm krachtig verweven in de
staat, middels onderwijs en middels politieke partijen en ja en dat eigenlijk bleek dat aan ja, aan atheïstische
kant ontbreekt dat erg.
Wel werkt een aantal atheïstische organisaties samen in de Humanistische Alliantie en Humanists
International. Zoals gezegd zijn er veel ongelovigen in Nederland en verbazen de respondenten
zich erover dat de atheïstische verenigingen in Nederland desalniettemin vrij klein zijn. Opvallend
is dat humanisten in Nederland soms ook religieus zijn, terwijl dit op andere plekken in de wereld
107 z i n g e v i n g z o a l s v e r s t a a n d o o r a t h e ï s t e n , a g n o s t e n e n
h e d e n d a a g s e s p i r i t u e l e n