Da hadde vært litt kult visst vi hadde snakka strilsk om hondra år”

som Sandøy (1996:130) skriv, så har eit levande språk ein kime i seg til forandring. Det vil
seia at ein må sjå på språkendring som noko vedvarande. Språket er mottakeleg for endringar,
men noko må utløysa det. Utløysinga skjer ved at ein bruker språket i interaksjon med andre.
Så kan det skje endringar i språkbruken. Då vil desse igjen verta tatt med ut i det sosiale
rommet språkbrukaren opererer i, verta nye språknormer, og såleis vert dei (kanskje) spreidde
til andre. Papazian (2007) drøftar indre og ytre faktorar til språkendring. Han skriv at det
tidlegare var vanleg å sjå det slik at det eine utelukka det andre, men at det i seinare tid har
vorte meir vanleg å sjå på det slik at språkendringar kan ha både indre og ytre forklaringar.
Dei indre faktorane er dels språksystemet og dels menneskenaturen, men dei kan ikkje
forklara korfor språkendringa skjer akkurat der og då. Læringsvanskane er dei same for kvar
generasjon, og dermed forklarar ikkje dei tidspunktet for at innovasjonane spreier seg og vert
til endring. Då må ein gå til ytre faktorar for å prøva å finna forklaringa. (Papazian
2007:166f.)
I ei drøfting av mulege årsaker er det teneleg å skilja mellom dei to typane
årsaksforklaringar. Derfor skal eg først sjå på dei indre faktorane. Eg tar føre meg variabel for
variabel, og ser i kva grad dei nye variantane kan seiast å vera forenklingar 21 .
Variabel 01 (Ò>Ø>Å) fører til at det vert færre vokalar i språksystemet, noko som gjerne
vert oppfatta som ein forenklingstendens. Norsk språk (spesielt dialektane) har mange vokalar
i forhold til kva som er vanleg i verda, noko som fører til ein ”overkapasitet” ved at ikkje alle
vokalfonema har stor funksjonell tyngd (jf.3.4.1). At Ò vert til Å, fører ikkje til mange
ordsamanfall. (Munnleg opplysning, Helge Sandøy 2010.) Her har det skjedd ei stor
omlegging. Resultata viser at årsklasse IV (yngre-gruppa i 2009) har 0,8 % av Ò-forma,
medan alle dei andre årsklassane har fleire førekomstar av denne forma enn dei andre
formene.
I variabel 02 (DN>NN>RN) representerer DN>RN ei forenkling ved at ein slepp den
fonologiske regelen som finst i tradisjonelt strilemål om at DN skal forenklast til NN når det
kjem annan konsonant etterpå. Når det gjeld DN som vert til RN, kan ein ikkje tala om
forenkling. Her må ytre press seiast å vera viktigare. (Munnleg opplysning, Helge Sandøy
2010.) Førekomstane av DN ligg på mellom 50 % og 80 % i alle årsklassar utanom årsklasse
IV. Der er det 0 % førekomstar av DN. Det er ikkje forenklinga NN som er mest utbreidd,
men den yngre forma RN. Det er generelt svært fåe førekomstar av NN.
21 Referanse for store delar av underkapitlet er Sandøy (1985:230.267).
99